آترواسکلروز یا تصلب شرایین چیست؟ چگونه درمان می شود

آترواسکلروز (آرتریوسکلروز)، جریان خون را با مسدود شدن شریان‌ها در معرض خطر قرار می دهد و می‌تواند باعث تشکیل لخته خون شود. این علت معمول حملات قلبی، سکته مغزی و بیماری شریان محیطی (PAD) است که در مجموع بیماری قلبی عروقی نامیده می شود. در این مقاله به طور کامل به این بیماری، علائم، نحوه تشخیص و روش درمان آن می پردازیم.

آترواسکلروز چیست؟

آترواسکلروز زمانی اتفاق می افتد که پلاک (یک ماده چسبنده ساخته شده از کلسترول، چربی، کلسیم و سایر مواد) در داخل دیواره رگ ها ایجاد می شود. شریان ها رگ های خونی هستند که خون را از قلب در سراسر بدن حمل می کنند. آترواسکلروز می‌تواند با مسدود کردن شریان‌ها، باعث ایجاد لخته در خون شود و در نهایت منجر به بیماری قلبی عروقی می شود.

این وضعیت فقط بر رگ های خونی در قلب تأثیر نمی گذارد و می تواند در هر یک از شریان های بدن اتفاق بیفتد. اما اغلب در شریان های اصلی که خون را به قلب، مغز، معده، پایین بدن و کلیه ها می رسانند ظاهر می شود. خوشبختانه می توان از روند این بیماری، پیشگیری و یا آن را درمان کرد.

تصلب شرایین و آترواسکلروز اسامی مشابهی هستند، اما آترواسکلروز دقیقاً مشابه تصلب شرایین نیست. تصلب شرایین، سفت شدن و ضخیم شدن رگ های خونی است که می تواند جریان خون را به قلب و سایر اندام ها محدود کند. در حالیکه آترواسکلروز نوعی تصلب شرایین است و زمانی اتفاق می افتد که پلاک بیش از حد در داخل شریان ها وجود داشته باشد.

علل ایجاد آترواسکلروز

پزشکان دقیقا نمی دانند آترواسکلروز چگونه شروع می شود. اما اعتقاد بر این است، زمانی شروع می شود که اندوتلیوم(لایه نازکی از سلول ها که شریان ها را می پوشاند) به نوعی آسیب می بیند. با این حال این یک بیماری پیشرونده است که می تواند از دوران کودکی شروع شود. علل شایع آسیب به اندوتلیوم عبارتند از:

• کلسترول بالا
• فشار خون بالا
• التهاب مانند آرتریت یا لوپوس
• چاقی یا دیابت
• سیگار کشیدن

مراحل بیماری آترواسکلروز

وقتی کلسترول (LDL) در خون از اندوتلیوم آسیب دیده عبور می کند، وارد دیواره شریان می شود. گلبول های سفید خون برای هضم LDL  وارد می شوند. در طول سال ها، کلسترول و سلول ها در دیواره شریان به پلاک تبدیل می شوند. این پلاک، روی دیواره شریان برجستگی ایجاد می کند. با بدتر شدن آترواسکلروز، برآمدگی بزرگتر می شود. وقتی به اندازه کافی بزرگ شد، می تواند انسداد ایجاد کند. این روند آهسته و تدریجی است و در تمام بدن جریان دارد.

آترواسکلروز معمولاً تا زمان میانسالی علائمی ایجاد نمی کند. پلاک های ناشی از تصلب شرایین می توانند به روش های مختلفی رفتار کنند. آنها می توانند در دیواره شریان بمانند. در آنجا پلاک به اندازه مشخصی رشد می کند و سپس متوقف می شود. از آنجایی که این پلاک جریان خون را مسدود نمی کند، ممکن است هرگز علائمی ایجاد نکند.

در حالتی دیگر، پلاک ها به روشی آهسته و کنترل شده در مسیر جریان خون رشد می کنند و با گذشت زمان باعث انسداد قابل توجهی می شوند. در این حالت درد در قفسه سینه یا پاها در هنگام ورزش کردن، علامت معمول است. آنها می توانند ناگهان پاره شوند و این اجازه می دهد تا خون در داخل یک سرخرگ لخته شود که این می تواند در مغز باعث سکته شود.

روند آترواسکلروز

1. رگه چربی: یک نوار زرد رنگ که دیواره رگهای اصلی را پوشانده است و در این مرحله هیچ علامتی احساس نمی کنید.
2. پلاک فیبری: مرحله دوم و خطرناک‌تر آترواسکلروز زمانی آغاز می‌شود که پلاک حاوی کلسترول در رگ‌های خونی گسترش می‌یابد.
3. ضایعه پیچیده: در آخرین و جدی ترین مرحله آترواسکلروز، پلاک شروع به شکستن می کند. این کار کلسترول و بافت زیر آن را در معرض دید قرار می دهد و باعث آسیب جدی می شود که سیستم ایمنی بدن سعی می کند با آن مبارزه کند. سلول های لخته کننده خون که جریان خون را مسدود می کنند، در پاسخ تشکیل می شوند. لخته های خون همراه با پلاک در معرض، چیزی را ایجاد می کنند که ضایعه پیچیده نامیده می شود.

علائم آترواسکلروز

معمولاً تا زمانی که شریان شما تقریباً بسته نشده باشد یا تا زمانی که دچار حمله قلبی یا سکته نشده اید، علائمی نخواهید داشت. علائم همچنین می تواند به این بستگی داشته باشد که کدام شریان باریک یا مسدود شده است. علائم مربوط به عروق کرونر عبارتند از:

• آریتمی، ضربان قلب غیر معمول
• درد یا فشار در قسمت بالایی بدن از جمله قفسه سینه، بازوها، گردن یا فک که به آنژین صدری معروف است.
• تنگی نفس

علائم مربوط به شریان هایی که خون را به مغز می رسانند عبارتند از:

• بی حسی یا ضعف در بازوها یا پاها
• صحبت کردن
• عدم درک کسی که در حال صحبت کردن است
• افتادگی عضلات صورت
• فلج
• سردرد شدید
• مشکل در دیدن یک یا هر دو چشم

علائم مربوط به شریان های بازوها، پاها و لگن عبارتند از:

• درد پا هنگام راه رفتن
• بی حسی
• پاهای سرد
• درد یا سوزش در انگشتان پا در هنگام استراحت
• زخم ها یا عفونت های مکرر روی پاها

علائم مربوط به کلیه ها عبارتند از:

• فشار خون بالا
• نارسایی کلیه

عوامل خطر آترواسکلروز

آترواسکلروز در زمان جوانی شروع می شود. تحقیقات نشان داده است که حتی نوجوانان نیز می توانند نشانه هایی داشته باشند. اگر 40 ساله هستید و به طور کلی سالم هستید، حدود 50 درصد احتمال دارد که به آترواسکلوروز جدی مبتلا شوید. با افزایش سن، خطر ابتلا افزایش می یابد. اکثر بزرگسالان بالای 60 سال دچار تصلب شرایین هستند، اما اکثر آنها علائم قابل توجهی ندارند.

موارد زیر می تواند خطر ابتلا به تصلب شرایین را افزایش دهد. این عوامل خطر بیش از 90 درصد از حملات قلبی را تشکیل می دهند:

• چاقی شکمی
• دیابت و مقاومت به انسولین
• سابقه خانوادگی بیماری قلبی
• مصرف زیاد الکل
• فشار خون بالا
• کلسترول LDL بالا
• سطوح بالای پروتئین واکنشی C (CRP) در خون که سیگنالی از التهاب است.
• تری گلیسیرید بالا
• نخوردن میوه و سبزیجات
• ورزش نکردن منظم
• آپنه خواب
• سیگار کشیدن
• فشار

تشخیص آترواسکلروز

پزشکان تشخیص این بیماری را با یک معاینه فیزیکی شروع می کنند. آنها به شریان ها گوش می دهند و نبض های ضعیف یا غایب را بررسی می کنند. احتمال دارد آزمایشاتی هم نیاز داشته باشید از جمله آنژیوگرافی که در آن پزشک رنگ را در شریان ها قرار می دهد تا در عکس اشعه ایکس قابل مشاهده باشند. شاخص مچ پا و بازو، که فشار خون را در ساق پا و بازو مقایسه می کند. همچنین آزمایش خون برای یافتن چیزهایی که خطر تصلب شرایین را افزایش می دهد مانند کلسترول بالا یا قند خون.

سونوگرافی کاروتید نیز یک آزمایش تصویربرداری است که نشان می‌دهد آیا شریان‌های گردن شما سخت شده است یا خیر. همچنین سونوگرافی شکم، برآمدگی یا پلاک اضافی را در آئورت، شریان اصلی خونرسانی به قسمت تحتانی بدن شما بررسی می کند. اشعه ایکس قفسه سینه، نوار قلب و تست ورزش نیز از دیگر مواردی هستند که احتمال دارد پزشک شما برای تشخیص نیاز داشته باشد.

سی تی اسکن یا آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRA) برای جستجوی شریان های سخت یا تنگ شده که به عنوان اسکن کلسیم کرونر یا اسکن قلب نیز شناخته می شود. سونوگرافی داپلر که جریان خون را در شریان ها اندازه گیری می کند. اکوکاردیوگرام که از اتاق‌ها و دریچه‌های قلب شما عکس می‌گیرد تا ببینید چقدر خوب پمپ می‌کند.

عوارض آترواسکلروز

عوارض آترواسکلروز عبارتند از آنوریسم ها، آنژین، بیماری مزمن کلیوی، بیماری قلبی عروق کرونر یا کاروتید، حمله قلبی، نارسایی قلبی، بیماری شریان محیطی، سکته و ریتم های غیر معمول قلب. همچنین  پلاک های آترواسکلروز باعث سه نوع اصلی بیماری قلبی عروقی می شوند:

1. بیماری عروق کرونر: پلاک های ثابت در شریان های قلب که باعث آنژین (درد قفسه سینه) می شود. پارگی و لخته شدن ناگهانی پلاک باعث مرگ عضله قلب می شود و این یک حمله قلبی است.
2. بیماری عروق مغزی: پلاک های پاره شده در شریان های مغز که باعث سکته مغزی با احتمال آسیب دائمی مغز می شود. همچنین انسداد موقت در شریان می تواند باعث حملات ایسکمیک گذرا (TIA) شود که علائم هشدار دهنده سکته است. آنها هیچ آسیب مغزی ایجاد نمی کنند.
3. بیماری شریان محیطی: هنگامی که شریان های پا باریک می شود، می تواند منجر به گردش خون ضعیف شود. این کار راه رفتن را دردناک می کند و زخم ها نیز به خوبی بهبود نمی یابند. در نوع شدید این بیماری، احتمال دارد نیاز به برداشتن اندام (آمپوتاسیون) داشته باشید.

درمان آترواسکلروز

هنگامی که انسداد دارید می توانید تحت نظر پزشک با مصرف دارو و تغییر شیوه زندگی، رشد پلاک ها را کند یا متوقف نمایید. حتی با درمان تهاجمی، پلاک ها می توانند کمی کوچک تر شوند. شما می توانید با مراقبت از خود مانند داشتن یک رژیم غذایی سالم، ورزش کردن و نکشیدن سیگار خطر حملات قلبی و سکته را کاهش دهید.

مصرف داروهای کلسترول و فشار خون می تواند روند آترواسکلروز را کند کرده و حتی آن را متوقف کند. در نتیجه خطر حمله قلبی و سکته را کاهش می دهند. دیابت خطر آترواسکلروز را افزایش می دهد، بنابراین مصرف داروهایی برای کنترل دیابت می تواند به کاهش خطر کمک کند.

پزشک شما ممکن است داروهای ضد پلاکت مانند آسپرین(رقیق کننده خون) را برای کمک به جلوگیری از لخته شدن خون تجویز کند. از آنجا که مصرف طولانی مدت آسپرین می تواند باعث خونریزی معده شود، قبل از شروع مصرف آن با پزشک خود مشورت نمایید. پزشک شما می تواند از تکنیک های تهاجمی تری نیز برای باز کردن انسدادهای ناشی از تصلب شرایین استفاده کند:

• آنژیوگرافی و استنت گذاری: پزشک یک لوله نازک را در شریان پا یا بازوی شما قرار می دهد تا به شریان های بیمار برسد. انسدادها بر روی صفحه نمایش اشعه ایکس زنده قابل مشاهده هستند. آنژیوپلاستی (با استفاده از کاتتر با نوک بالون) و استنت گذاری اغلب می تواند یک شریان مسدود شده را باز کند. استنت گذاری به کاهش علائم کمک می کند اما از حملات قلبی جلوگیری نمی کند.
• جراحی بای پس: پزشک یک رگ خونی سالم را از پا یا قفسه سینه شما را می گیرد و از آن برای دور زدن قسمت مسدود شده استفاده می کند.
• اندارترکتومی: پزشک برای برداشتن پلاک و بازگرداندن جریان خون، به داخل شریان های گردن می رود. همچنین احتمال دارد در بیماران در معرض خطر بالاتر، استنت قرار دهند.
• فیبرینولیتیک درمانی: در این روش دارو، لخته خونی را که شریان شما را مسدود می کند حل می کند.

پیشگیری از آترواسکلروز

استرس خود را از طریق یوگا، تمرکز حواس یا تنفس عمیق کاهش دهید. این اقدامات می تواند به کاهش فشار خون شما نیز کمک کند. سیگار را ترک کنید زیرا خطر ابتلا به بیماری قلبی را افزایش می دهد. نیکوتین رگ های خونی را باریک می کند و قلب شما را مجبور می کند سخت تر کار کند. ترک سیگار یکی از مهم ترین تغییراتی است که می توانید برای جلوگیری از آسیب به قلب در اثر تصلب شرایین ایجاد نمایید.

از یک رژیم غذایی سالم سرشار از پروتئین های کم چرب، ماهی، میوه ها، سبزیجات و غلات کامل پیروی نمایید. این به شما کمک می کند وزن خود را مدیریت کنید و سطح کلسترول، فشار خون و قند خون را کاهش دهید. برای حفظ فشار خون سالم و بهبود جریان خون، به طور منظم ورزش کنید. حداقل 150 دقیقه ورزش متوسط ​​یا 75 دقیقه ورزش سریع در هفته را هدف قرار دهید. در نهایت با انجام معاینات منظم و پیروی از برنامه درمانی پزشک، از سایر شرایط سلامت خود مراقبت نمایید.

نکات پایانی

سالها طول می کشد تا آترواسکلروز به علائم قابل توجهی مانند درد پا و قفسه سینه، فشار خون بالا و نارسایی کلیه تبدیل شود. عادات سالمی مانند ورزش، رژیم غذایی کم چرب و متعادل، سیگار نکشیدن و کاهش استرس به پیشگیری یا کاهش آسیب به قلب و سایر اندام‌ها کمک می‌کند. بدون این تغییرات، امید به زندگی به طور قابل توجهی کوتاه می شود.

اتخاذ یک سبک زندگی سالم می تواند بیش از یک دهه به زندگی شما اضافه کند. بنابراین همانطور که در این مقاله مجله سلامت داروخانه آنلاین به آن توصیه کردیم، به بدن خود توجه نمایید و با مراجعه منظم به پزشک خود همراه باشید.