احیای قلبی ریوی (Cardiopulmonary Resuscitation – CPR) یک روش اورژانسی است که در مواقع ایست قلبی یا تنفسی برای حفظ جریان خون و اکسیژن‌رسانی به مغز و دیگر اندام‌های حیاتی انجام می‌شود. این روش شامل ترکیبی از ماساژ قلبی و تنفس مصنوعی است که می‌تواند تا رسیدن کمک‌های پزشکی، شانس بقای فرد را افزایش دهد.
احیای قلبی ریوی به چه معناست؟
احیای قلبی ریوی (CPR) مجموعه‌ای از اقدامات اضطراری شامل فشردن قفسه سینه و در موارد لازم، دم‌دادن به فرد بیمار است. هدف اصلی این اقدامات، حفظ گردش خون و اکسیژن‌رسانی به بافت‌های حیاتی مانند مغز و قلب در شرایط بحرانی است تا زمان رسیدن خدمات پزشکی تخصصی تأمین شود.
در چه شرایطی نیاز به انجام CPR می باشد؟
احیای قلبی ریوی زمانی مورد نیاز است که فرد دچار ایست قلبی یا تنفسی شده باشد. برخی از شرایطی که انجام CPR ضروری می باشد عبارتند از:
- ایست قلبی ناگهانی: زمانی که فرد بیهوش شده، نبض ندارد و نفس نمی‌کشد، احتمالاً دچار ایست قلبی شده است. این وضعیت ممکن است به دلیل حمله قلبی، آریتمی‌های خطرناک یا شوک الکتریکی رخ دهد و نیاز فوری به CPR دارد.
- غرق‌شدگی: فردی که در آب بیهوش شده و نفس نمی‌کشد، احتمال می رود دچار ایست قلبی-تنفسی شده باشد. در این حالت، انجام سریع CPR می‌تواند از آسیب مغزی جلوگیری کند و شانس زنده ماندن را افزایش دهد.
- خفگی (انسداد راه هوایی): اگر جسم خارجی باعث انسداد کامل راه هوایی شود و فرد دچار بیهوشی و توقف تنفس گردد، باید فوراً CPR انجام شود تا راه هوایی باز شده و اکسیژن‌رسانی به مغز برقرار شود.
- اوردوز مواد مخدر یا دارو: مصرف بیش‌ازحد مواد افیونی، آرام‌بخش‌ها یا داروهای دیگر می‌تواند موجب ایست تنفسی شود. در چنین شرایطی، CPR به‌همراه اقدامات پزشکی مانند تزریق نالوکسان می‌تواند فرد را نجات دهد.
- برق‌گرفتگی یا صاعقه‌زدگی: شوک الکتریکی شدید باعث نامنظم شدن ریتم قلب یا توقف آن می شود. در چنین مواردی، CPR می‌تواند به بازگرداندن ضربان قلب کمک کند تا فرد زنده بماند.
- مسمومیت شدید یا گازگرفتگی: استنشاق گازهای سمی مانند مونوکسیدکربن می‌تواند منجر به بیهوشی و ایست تنفسی شود. اگر فرد نفس نمی‌کشد، CPR باید فوراً آغاز شود تا از آسیب مغزی جلوگیری شود.
- آسیب‌های شدید (تصادف، سقوط، تروما): اگر پس از یک حادثه شدید، فرد دچار ایست قلبی-تنفسی شود، CPR می‌تواند جریان خون را حفظ کرده و شانس نجات او را افزایش دهد تا تیم پزشکی برسد.
اگر در چنین شرایطی با فردی مواجه شدید که نفس نمی‌کشد و نبض ندارد، بلافاصله احیای قلبی ریوی را آغاز کرده و اورژانس را خبر کنید.
چگونه و در چه زمانی احیای قلبی ریوی را شروع کنیم؟
ابتدا وضعیت فرد را بررسی کنید؛ شانه‌های او را تکان داده و با صدای بلند صدا بزنید تا از هوشیاری وی مطمئن شوید. در صورتی که فرد پاسخ نداد یا نفس نمی‌کشید و تنفسش غیرطبیعی بود، بلافاصله اقدام کنید و در اولین فرصت با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید ، چرا که حضور کمک حرفه‌ای برای ادامه احیا ضروری است.
سپس با قرار دادن دو انگشت روی گردن(شریان کاروتید) یا مچ دست فرد، برای مدت ۱۰ ثانیه نبض او را بررسی کرده و همزمان حرکت قفسه سینه را برای تشخیص تنفس مشاهده کنید؛ اگر نبض و تنفس وجود نداشت، CPR را آغاز نمایید.
مراحل انجام CPR به شکل زیر می باشد:
1. فشردن قفسه سینه (Chest Compressions):
- کف یکی از دست‌ها را در مرکز قفسه سینه (روی جناغ) قرار دهید و دست دیگر را روی آن بگذارید.
- با سرعت ۱۰۰ تا ۱۲۰ بار در دقیقه قفسه سینه را حدود ۵-۶ سانتی‌متر به سمت پایین فشار دهید.
- اجازه دهید قفسه سینه بین هر فشار به حالت اولیه برگردد.
2. تنفس مصنوعی (در صورت امکان) :
- اگر آموزش دیده‌اید و شرایط ایمن است، دو تنفس مصنوعی بدهید.
- سر فرد را به عقب خم کنید، بینی را ببندید و دهان را روی دهان او قرار دهید.
- دو بار هوای کافی وارد کنید (هر بار حدود یک ثانیه) تا قفسه سینه بالا بیاید.
- نسبت ۳۰ ماساژ قفسه سینه به ۲ تنفس مصنوعی را رعایت کنید.
پس از آغاز احیای قلبی ریوی (CPR)، چرخه ماساژ و تنفس را بدون وقفه ادامه دهید تا زمانی که فرد نشانه‌های حیات از خود نشان دهد یا تیم پزشکی به محل برسد؛ همچنین در صورتی که دستگاه دفیبریلاتور (AED) در دسترس باشد، طبق دستورالعمل‌های مربوطه از آن استفاده کنید.
اهمیت دانستن نحوه ی انجام احیای قلبی ریوی (CPR)
هنگامی که قلب از تپش باز می‌ایستد، خون‌رسانی به مغز و دیگر اندام‌ها متوقف می‌شود. اگر احیای قلبی ریوی در چند دقیقه‌ی اول پس از ایست قلبی انجام نشود، فرد دچار آسیب‌های جدی مغزی یا مرگ می شود. به همین دلیل، دانستن نحوه‌ی انجام CPR برای هر فردی، به‌ویژه افرادی که در محیط‌های پرخطر مانند مراکز درمانی، مدارس و اماکن عمومی فعالیت دارند، ضروری است.
تفاوت انجام احیای قلبی ریوی (CPR) در گروه‌های سنی مختلف
در هنگام انجام احیای قلبی ریوی (CPR) ، روش‌های ماساژ قلبی در بزرگسالان، کودکان و نوزادان متفاوت است.
- در بزرگسالان، معمولاً از دو دست برای فشار دادن قفسه سینه استفاده می‌شود تا جریان خون به بدن بازگردد.
- در کودکان بین ۱ تا ۸ سال، استفاده از یک دست کافی بوده و فشاری کمتر اعمال می‌شود تا از آسیب به ساختارهای حساس قفسه سینه جلوگیری گردد.
- در نوزادان، به جای استفاده از دست، از دو انگشت برای فشار دادن قفسه سینه بهره گرفته می‌شود و نسبت فشردن به تنفس به صورت ۱۵ به ۲ تنظیم می‌گردد.
چه زمانی نباید احیای قلبی ریوی (CPR) انجام شود؟
CPR در مواقع توقف قلب و تنفس مفید است؛ اما شرایطی وجود دارند که انجام آن توصیه نمی‌شود:
- دستور عدم احیاء (DNR) : اگر بیمار یا خانواده‌اش این دستور را صادر کرده باشند، نباید CPR انجام شود.
- علائم واضح مرگ قطعی: مانند ریگور مورتیس (سفت شدن عضلات پس از مرگ)، تجزیه بدن یا آسیب‌های شدید و غیرقابل جبران که نشان‌دهنده فوت قطعی هستند.
- آسیب‌های غیرقابل بازگشت: در مواردی که آسیب‌های شدید به اعضای حیاتی مانند قلب یا مغز وجود دارد و شانس نجات بی‌فایده است.
- محیط‌های خطرناک: زمانی که شرایط محیطی (مانند حضور خطرات فیزیکی یا تهدیدات محیطی) سلامتی نجات‌دهنده را به خطر می اندازد.
در این شرایط، علاوه بر خطرات احتمالی، CPR تنها زمان و انرژی را تلف می کند بدون اینکه سود قابل توجهی برای بیمار به همراه داشته باشد.
تاریخچه و تحول احیای قلبی ریوی (CPR)
روش‌های اولیه نجات جان در شرایط ایست قلبی از دیرباز مطرح بوده‌اند. با این حال، پیشرفت‌های حاصل از مطالعات قلب و عروق در دهه‌های ۱۹۶۰ به ظهور تکنیک‌های مدرن CPR انجامید. این تحولات باعث گسترش آموزش‌های عمومی و استفاده از دستگاه‌های خودکار مانند AED (دستگاه خودکار خارج از بیمارستان) شد که تأثیر قابل توجهی در بهبود نتایج بالینی داشته‌اند.
تحقیقات اخیر نیز منجر به بهبود تکنیک‌های CPR گردیده که برخی از مهم‌ترین پیشرفت‌های آن به شرح زیر است:
- دستگاه‌های AED: کاربرد گسترده این دستگاه‌ها در مکان‌های عمومی امکان ارائه شوک الکتریکی به موقع را فراهم ساخته است.
- بهینه‌سازی نسبت فشرده‌سازی به دم‌دادن: مطالعات نشان داده‌اند که رعایت دقیق این نسبت می‌تواند اثربخشی CPR را افزایش دهد.
- فناوری‌های نظارتی و آموزشی: استفاده از شبیه‌سازها و اپلیکیشن‌های موبایل موجب ارتقای کیفیت آموزش و تمرین‌های مستمر در این زمینه شده است.
نکات پایانی
احیای قلبی ریوی (CPR) یک مهارت حیاتی است که می‌تواند در مواقع اضطراری جان افراد را نجات دهد. آشنایی با نحوه‌ی صحیح انجام آن می‌تواند احتمال بقا و کاهش آسیب‌های مغزی و جسمی را افزایش دهد. آموزش CPR برای عموم مردم، به‌ویژه در مدارس، محیط‌های کاری و مراکز عمومی، می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش مرگ‌ومیر ناشی از ایست قلبی داشته باشد.
منبع:
What is cardiopulmonary resuscitation (CPR)
