داروی دیدانوزین دارویی است که در درمان عفونت ویروس نقص ایمنی انسانی یا ویروس اچ آی وی (HIV) استفاده می شود. این معمولا در ترکیب با سایر درمان های ضد ویروسی برای کمک به کنترل HIV و بهبود عملکرد سیستم ایمنی استفاده می شود. دیدانوزین متعلق به دسته ای از داروهای شناخته شده به عنوان مهارکننده های نوکلئوزیدی رونوشت معکوس (NRTIs) است. در ادامه به معرفی داروی دیدانوزین، نحوه عملکرد آن و بررسی اثرات مصرف این دارو می پردازیم.
مکانیسم عمل داروی دیدانوزین
داروی دیدانوزین به متابولیت‌های فعال که برای الحاق به DNA ویروسی رقابت می‌کنند فسفریله می‌شود. این متابولیت‌های فعال آنزیم ترانس کریپتاز معکوس HIV را بطور رقابتی مهار می‌کنند و از تکثیر ویروس جلوگیری می‌کنند و به‌عنوان پایان‌دهنده زنجیره سنتز DNA عمل می‌کنند. دیدانوزین با مهار تکثیر ویروسی به کاهش میزان HIV در بدن کمک می کند و تخریب سیستم ایمنی را کاهش می دهد.
داروی دیدانوزین همراه با سایر داروهای HIV برای کمک به کنترل عفونت HIV استفاده می شود. همچنین به کاهش میزان HIV در بدن کمک می کند تا سیستم ایمنی شما بهتر کار کند. این احتمال ابتلا به عوارض HIV (مانند عفونت های جدید، سرطان) را کاهش می دهد و کیفیت زندگی شما را بهبود می بخشد. دیدانوزین متعلق به دسته ای از داروهایی است که به عنوان مهارکننده های نوکلئوزیدی رونوشت معکوس-NRTI شناخته می شوند.
برای کاهش خطر انتقال بیماری اچ آی وی به دیگران، تمام داروهای HIV را دقیقاً طبق دستور پزشک خود مصرف کنید. طبق دستور پزشک از یک روش پیشگیری موثر (کاندوم های لاتکس یا پلی اورتان) در طول فعالیت جنسی استفاده کنید. از وسایل شخصی (مانند سوزن/سرنگ، مسواک و تیغ) که ممکن است با خون یا سایر مایعات بدن تماس داشته باشد، به اشتراک نگذارید.
دیدانوزین (ddI) به صورت درون سلولی توسط یک سری آنزیم های سلولی به قسمت فعال خود، دی اکسی آدنوزین تری فسفات (ddATP) متابولیزه می شود، که با رقابت با dATP طبیعی، آنزیم ترانس کریپتاز معکوس HIV را به طور رقابتی مهار می کند. همچنین با الحاق به DNA ویروسی به عنوان یک پایان دهنده زنجیره عمل می کند زیرا فقدان یک گروه 3′-OH در آنالوگ نوکلئوزیدی گنجانیده شده از تشکیل پیوند فسفودی استر 5′ تا 3′ ضروری برای طویل شدن زنجیره DNA جلوگیری می کند و بنابراین، رشد DNA ویروسی متوقف می شود.
نحوه استفاده از دیدانوزین
قبل از شروع استفاده از داروی دیدانوزین و هر بار که استفاده می کنید، راهنمای دارویی تجویز شده توسط پزشک خود را بخوانید. این دارو را به صورت خوراکی با معده خالی (حداقل 1 و 1/2 ساعت قبل یا 2 ساعت بعد از غذا) طبق دستور پزشک، معمولاً یک بار در روز مصرف کنید. کپسول ها را به طور کامل ببلعید. کپسول ها را خرد نکنید، نجوید و باز نکنید. انجام این کار اثربخشی آنها را کاهش می دهد. دوز بر اساس وزن، وضعیت پزشکی و پاسخ به درمان است.
فارماکودینامیک داروی دیدانوزین
دیدانوزین یک مهارکننده نوکلئوزیدی رونوشت معکوس (NRTI) با فعالیت در برابر ویروس نقص ایمنی انسانی نوع 1 (HIV-1) است. دیدانوزین یک هیپوگزانتین است که بر خلاف سایر آنالوگ های نوکلئوزیدی به حلقه قند متصل است.
آنها به طور رقابتی آنزیم ترانس کریپتاز معکوس HIV را مهار می کنند و به عنوان یک زنجیره پایان دهنده سنتز DNA عمل می کنند. ديدانوزين در برابر HIV مؤثر است و معمولاً همراه با ساير درمانهاي ضد ويروسي استفاده مي شود. نشان داده شده است که تغییر از درمان طولانی مدت AZT به دیدانوزین مفید است. ديدانوزين پايداري اسيدي ضعيفي دارد و بنابراين اغلب با يك ضد اسيد تركيب مي شود.
اثرات جانبی داروی دیدانوزین
سردرد یا اسهال احتمالا رخ دهد و اگر هر یک از این اثرات ماندگار شد یا بدتر شد، فوراً به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید.
به یاد داشته باشید که این دارو به این دلیل تجویز شده است که پزشک شما تشخیص داده است که مزایای آن برای شما بیشتر از خطر عوارض جانبی است. بسیاری از افرادی که از این دارو استفاده می کنند عوارض جانبی جدی ندارند.
همانطور که سیستم ایمنی شما قوی تر می شود، می تواند شروع به مبارزه با عفونت هایی کند که قبلاً داشته اید و احتمالاً باعث عود علائم بیماری می شود. همچنین اگر سیستم ایمنی شما بیش از حد فعال شود، شاید علائمی داشته باشید.
این واکنش احتمال دارد در هر زمانی (به زودی پس از شروع درمان HIV یا چندین ماه بعد) رخ دهد. اگر علائم جدی دارید، فوراً به پزشک مراجعه کنید، علائمی از جمله:
- کاهش وزن بدون دلیل
- خستگی شدید
- درد/ضعف عضلانی که از بین نمی‌رود
- سردردهایی که شدید هستند یا از بین نمی‌روند
- درد مفاصل
- استفراغ خونی
- تورم شکم
- کبودی آسان یا خونریزی
- بی‌حسی/گزگز دستها/پاها/بازوها/پاها
- تغییرات بینایی یا مشکلات بینایی (مانند تاری دید، مشکل در دیدن رنگ ها)
- علائم عفونت (مانند تب، لرز، تورم غدد لنفاوی، مشکلات تنفسی، سرفه، زخم های پوستی که بهبود نمی یابند)
- علائم تیروئید پرکار (مانند تحریک پذیری، عصبی بودن، عدم تحمل گرما، ضربان قلب سریع/تپش/نامنظم، چشم‌های برآمده، رشد غیرعادی در گردن/تیروئید که گواتر نامیده می‌شود)
- نشانه‌های یک مشکل عصبی خاص به نام سندرم گیلن باره (مانند بی‌ثباتی، از دست دادن هماهنگی، مشکل در بلع) صحبت کردن/جویدن، مشکل در حرکت چشم)
داروی دیدانوزین می تواند باعث مشکلات عصبی شدید در دست ها/پاها (نوروپاتی محیطی) شود که علائم آن شامل بی حسی / سوزن سوزن شدن / درد در کف دست یا کف پا است. اگر هر یک از این علائم را تجربه کردید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید تا بتوانید از نزدیک تحت نظر باشید. پزشک شاید تصمیم بگیرد که دوز دیدانوزین شما را کاهش داده یا متوقف کند.
احتمال از دست دادن چربی بدن (مانند صورت، بازوها و پاها) در حین مصرف این دارو هست. این اثرات احتمال این را دارد که دائمی باشد. در صورت مشاهده هرگونه تغییر در چربی بدن فورا به پزشک خود اطلاع دهید.
واکنش آلرژیک بسیار جدی به این دارو نادر است. با این حال، در صورت مشاهده علائم یک واکنش آلرژیک جدی، از جمله: بثورات پوستی، خارش/تورم (مخصوصاً در صورت/زبان/گلو)، سرگیجه شدید، مشکلات تنفسی، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
هشدارهای مصرف داروی دیدانوزین
به ندرت، داروی دیدانوزین باعث ایجاد مشکل شدید (گاهی کشنده) کبد و خون (اسیدوز لاکتیک) شده است. این مشکلات در زنان یا افرادی که اضافه وزن دارند (چاق) بیشتر است. در صورت بروز علائم مشکلات کبدی (مانند حالت تهوع که متوقف نمی شود، درد معده/شکم، ادرار تیره، زردی چشم/پوست) یا اسیدوز لاکتیک (مانند تنفس سریع، خواب آلودگی، دردهای عضلانی، ضعف شدید) فوراً به پزشک خود اطلاع دهید. به دلیل افزایش خطر این عوارض جانبی جدی، داروی دیدانوزین نباید با یک داروی خاص HIV، یعنی استاوودین، استفاده شود.
موارد احتیاط هنگام مصرف داروی دیدانوزین
- قبل از مصرف داروی دیدانوزین، اگر به آن حساسیت دارید، به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید. یا اگر آلرژی دیگری دارید. این محصول حاوی مواد غیر فعالی است که می تواند باعث واکنش های آلرژیک یا مشکلات دیگر شود. برای اطلاعات بیشتر با پزشک خود صحبت کنید.
- قبل از استفاده از داروی دیدانوزین، سابقه پزشکی خود را به پزشک یا داروساز خود بگویید، به ویژه در موارد: پانکراتیت، مشکلات کلیوی، مشکلات کبدی (مانند هپاتیت، سیروز)، مشکلات عصبی (مانند نوروپاتی محیطی)، مصرف الکل، سطوح بالای چربی در خون. (تری گلیسیرید)، مشکلات کیسه صفرا (مانند سنگ کیسه صفرا)، نقرس.
- از نوشیدنی های الکلی خودداری کنید زیرا خطر ابتلا به مشکلات کبدی و پانکراتیت را افزایش می دهند.
- داروی دیدانوزین خطر حمله قلبی را افزایش می دهد. اگر مشکلات قلبی دارید، اگر سیگار می کشید، یا اگر شرایط دیگری دارید که خطر ابتلا به بیماری قلبی را افزایش می دهد مانند فشار خون بالا، دیابت یا سطح کلسترول بالا، به پزشک خود اطلاع دهید.
- قبل از انجام عمل جراحی، در مورد تمام محصولاتی که استفاده می کنید (از جمله داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه و محصولات گیاهی) به پزشک یا دندانپزشک خود اطلاع دهید.
- افراد مسن در هنگام استفاده از این دارو در معرض خطر بیشتری برای پانکراتیت می باشند.
- در دوران بارداری، این دارو باید فقط در صورت نیاز مصرف شود. درمان می تواند خطر انتقال عفونت HIV به کودک شما را کاهش دهد و دیدانوزین بخشی از این درمان است.
- مشخص نیست که آیا این دارو به شیر مادر منتقل می شود یا خیر. از آنجایی که شیر مادر ممکن است HIV را منتقل کند، قبل از شیردهی با پزشک خود مشورت کنید.
تداخلات دارویی دیدانوزین
تداخلات دارویی نحوه عملکرد داروهای شما را تغییر می دهد یا خطر عوارض جانبی جدی را افزایش دهد اما شامل تمام تداخلات دارویی ممکن نیست. فهرستی از تمام داروهایی که استفاده می کنید (داروهای نسخه ای/غیر نسخه ای و غیره) را نگه دارید و آن را با پزشک خود به اشتراک بگذارید. هیچ دارویی را بدون تأیید پزشک شروع نکنید، متوقف نکنید یا دوز آن را تغییر ندهید.
برخی از داروهایی که با این دارو تداخل دارند عبارتند از:
- آلوپورینول
- هیدروکسی اوره
- متادون
- اورلیستات
- ریباویرین
- استاوودین
- داروهایی که باعث مشکلات عصبی می شوند (مانند ایزونیازید، وینکریستین)
- داروهای شناخته شده برای ایجاد پانکراتیت (مانند پنتامیدین، کوتریموکسازول)
نکات پایانی
به طور کلی، با توجه به آنچه در این مقاله از مجله سلامت داروخانه آنلاین گفته شد، بسیار مهم است که مصرف داروی دیدانوزین (و سایر داروهای HIV) را دقیقاً طبق دستور پزشک ادامه دهید. هیچ دوزی را نادیده نگیرید. دوز خود را افزایش ندهید، این دارو را بیشتر از مقدار تجویز شده مصرف نکنید، یا مصرف آن (یا سایر داروهای HIV) را حتی برای مدت کوتاهی قطع نکنید، مگر اینکه پزشکتان این کار را تجویز کند. نادیده گرفتن یا تغییر دوز بدون تأیید پزشک باعث افزایش میزان ویروس می شود، درمان عفونت را دشوارتر (مقاوم) یا عوارض جانبی را بدتر می کند.
