اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک (AAD) یکی از عوارض شایع مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها است که در بسیاری از افراد رخ می‌دهد. آنتی‌بیوتیک‌ها، اگرچه داروهایی مؤثر در مقابله با عفونت‌های باکتریایی هستند، اما می‌توانند تعادل طبیعی میکروبی روده را مختل کرده و باعث بروز مشکلات گوارشی شوند. این نوع اسهال بسته به فرد و نوع آنتی‌بیوتیک مصرفی، می‌تواند از خفیف و گذرا تا شدید و نیازمند مداخله پزشکی متغیر باشد. آگاهی از علت، پیشگیری و روش‌های درمان این عارضه می‌تواند به مدیریت بهتر علائم و حفظ سلامت دستگاه گوارش کمک کند.
اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک چیست؟
اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک به حالتی اطلاق می‌شود که پس از مصرف آنتی‌بیوتیک، تغییرات قابل توجهی در فلور طبیعی روده ایجاد شده و منجر به اسهال و ناراحتی‌های گوارشی می‌شود. این وضعیت علاوه بر تأثیر منفی بر کیفیت زندگی بیمار، می‌تواند در برخی موارد منجر به عوارض جدی مانند افت شدید آب بدن، اختلالات الکترولیتی و عفونت‌های مقاوم به درمان گردد.
علت اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک
آنتی‌بیوتیک‌ها نه‌تنها باکتری‌های بیماری‌زا را از بین می‌برند، بلکه می‌توانند تعادل میکروبیوتای روده (فلور طبیعی روده) را نیز مختل کنند. این امر باعث رشد بیش از حد برخی باکتری‌های مضر، به‌ویژه کلستریدیوم دیفیسیل Clostridium difficile، می‌شود که می‌تواند باعث التهاب روده و تولید سموم خطرناک گردد.
عواملی که خطر ابتلا به اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک را افزایش می‌دهند:
- نوع آنتی‌بیوتیک: برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند کلیندامایسین، سفالوسپورین‌ها، پنی‌سیلین‌ها و فلوروکینولون‌ها بیشتر از سایرین باعث این عارضه می‌شوند.
- طول مدت مصرف: هرچه آنتی‌بیوتیک طولانی‌تر مصرف شود، خطر برهم خوردن تعادل روده بیشتر است.
- سن: سالمندان و کودکان بیشتر در معرض خطر هستند.
- بیماری‌های زمینه‌ای: افراد مبتلا به بیماری‌های التهابی روده (IBD) یا نقص سیستم ایمنی حساس‌ترند.
علائم اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک
علائم این نوع اسهال معمولاً در طول مصرف آنتی‌بیوتیک یا یک هفته پس از قطع آن ظاهر می‌شود و شامل موارد زیر می باشد:
- اسهال آبکی خفیف تا شدید
- درد و کرامپ شکمی
- تهوع و کاهش اشتها
- تب (در موارد شدید، به‌ویژه هنگام عفونت با کلستریدیوم دیفیسیل)
- کاهش وزن و افت آب بدن در موارد شدید
تشخیص اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک
تشخیص اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک معمولاً بر اساس شرح حال بیمار و علائم بالینی انجام می‌شود. پزشک معمولا از روش‌های زیر برای تأیید تشخیص استفاده می کند:
1. بررسی شرح حال و علائم بیمار
- شروع اسهال در حین مصرف آنتی‌بیوتیک یا تا چند هفته پس از قطع آن
- مدت و شدت اسهال
- سابقه مصرف اخیر آنتی‌بیوتیک‌ها
2. آزمایش‌های تشخیصی
- آزمایش مدفوع: بررسی وجود Clostridium difficile (C. diff) از طریق تست سموم A و B یا PCR
- کشت مدفوع: برای رد سایر علل عفونی
- آزمایش شمارش سلول‌های خونی (CBC): بررسی علائم عفونت شدید
- آزمایش الکترولیت‌ها و عملکرد کلیه: در موارد کم‌آبی شدید
3. کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی
- مشاهده التهاب، زخم یا پلاکت‌های کاذب (pseudomembranes) در کولیت ناشی از diff
اگر اسهال خفیف باشد، معمولاً با قطع آنتی‌بیوتیک و مصرف مایعات کنترل می‌شود، اما در موارد شدید نیاز به درمان‌های اختصاصی مثل مترونیدازول یا وانکومایسین است.
47,300 تومان
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتی که هنگام مصرف آنتی‌بیوتیک دچار علائم شدید اسهال شدید، لازم است به پزشک مراجعه کنید. علائم هشداردهنده شامل:
- بیش از پنج بار اسهال در روز
- وجود خون یا چرک در مدفوع
- تب بالا
- درد یا گرفتگی شدید شکم
روش‌های درمانی اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک
درمان اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک به شدت آن بستگی دارد:
موارد خفیف:
- معمولاً نیازی به درمان خاصی ندارد و با قطع یا تغییر آنتی‌بیوتیک (تحت نظر پزشک) برطرف می‌شود.
- مصرف مایعات کافی برای جلوگیری از کم‌آبی توصیه می‌شود.
- رژیم غذایی سبک شامل برنج، موز، ماست پروبیوتیک و نان تست به بهبود علائم کمک می‌کند.
موارد متوسط تا شدید:
- اگر اسهال تشدید شود، همراه با تب بالا یا خون در مدفوع باشد، مراجعه به پزشک ضروری است.
- پروبیوتیک‌ها مانند لاکتوباسیلوس و ساکارومایسس بولاردی به بازگرداندن تعادل میکروبی روده کمک می‌کنند.
- داروهای ضد اسهال (مانند لوپرامید) فقط در موارد خاص و تحت نظر پزشک تجویز می‌شوند، زیرا در برخی موارد، مصرف آن‌ها می‌تواند عفونت را بدتر کند.
موارد شدید همراه با عفونت کلستریدیوم دیفیسیل:
اگر عامل اسهال کلستریدیوم دیفیسیل باشد، درمان شامل آنتی‌بیوتیک‌های اختصاصی مانند:
- وانکومایسین خوراکی 125-250 میلی‌گرم، ۴ بار در روز، به مدت ۱۰ روز
- فیداکسومایسین 200 میلی‌گرم، ۲ بار در روز، به مدت ۱۰ روز
- مترونیدازول در موارد خفیف، 500 میلی‌گرم، ۳ بار در روز، به مدت ۱۰ روز
در موارد بسیار شدید، ممکن است نیاز به پیوند مدفوع (Fecal Microbiota Transplantation – FMT) باشد که در آن باکتری‌های مفید از مدفوع یک فرد سالم به بیمار منتقل می‌شود.
روش‌های پیشگیری از بروز اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک
- مصرف آنتی‌بیوتیک فقط در صورت ضرورت: از آنتی‌بیوتیک فقط تحت نظر پزشک و برای درمان عفونت‌های باکتریایی استفاده کنید، نه برای عفونت‌های ویروسی مانند سرماخوردگی.
- استفاده از پروبیوتیک‌ها: مصرف پروبیوتیک‌ها (مانند لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم) می‌تواند به حفظ تعادل فلور روده کمک کند. مواد غذایی مانند ماست پروبیوتیک و کفیر مفید هستند.
- رژیم غذایی مناسب: مصرف غذاهای غنی از فیبر، مایعات کافی و پره‌بیوتیک‌ها (مانند موز و سیر) به حفظ سلامت دستگاه گوارش کمک می‌کند.
- رعایت بهداشت دست‌ها: شستن مرتب دست‌ها به جلوگیری از انتشار باکتری‌های مضر مانند کلستریدیوم دیفیسیل کمک می‌کند.
با رعایت این نکات، می‌توان خطر بروز اسهال مرتبط با آنتی‌بیوتیک را کاهش داد و از عوارض احتمالی آن جلوگیری کرد.
مواد غذایی مناسب برای درمان اسهال
اگر دچار اسهال ناشی از آنتی‌بیوتیک هستید، تعدیل رژیم غذایی می‌تواند به کاهش علائم شما کمک کند. برخی توصیه‌های کلی عبارت‌اند از:
- مصرف غذاهای کم فیبر: در حالی که مصرف فیبر بالا در شرایط عادی توصیه می‌شود، در هنگام اسهال می‌تواند وضعیت را بدتر کند.
- جبران پتاسیم از دست رفته: اسهال باعث کاهش پتاسیم بدن می شود، بنابراین مصرف غذاهای غنی از پتاسیم مفید است.
- جایگزینی مایعات و الکترولیت‌های از دست رفته: از دست دادن مایعات در اثر اسهال می‌تواند باعث کم‌آبی شود، بنابراین تأمین مجدد آن‌ها ضروری است.
با توجه به این توصیه‌ها، در هنگام اسهال مصرف مواد غذایی و نوشیدنی‌های زیر توصیه می‌شود:
- مایعات مانند آب، آبگوشت و چای بدون کافئین
- میوه‌ها مانند موز، سس سیب و مقدار کمی میوه کنسروی بدون شربت
- غلات مانند برنج سفید، نان سفید و ماکارونی
- سیب‌زمینی پخته یا آب‌پز بدون پوست منبع خوب پتاسیم
- منابع پروتئین مانند گوشت مرغ، ماهی و گوشت کم‌چرب
- ماست حاوی پروبیوتیک‌های زنده
مواد غذایی که باید از آن‌ها پرهیز کنید
برخی مواد غذایی می‌توانند علائم اسهال را تشدید کنند یا در جذب آنتی‌بیوتیک اختلال ایجاد کنند. این موارد شامل:
- نوشیدنی‌های الکلی
- نوشیدنی‌های کافئین‌دار (قهوه، نوشابه و چای)
- محصولات لبنی (به‌جز ماست پروبیوتیک) که باعث مشکلات گوارشی می شوند
- غذاهای چرب و سرخ‌شده مانند گوشت‌های پرچرب، شیرینی‌ها، چیپس و سیب‌زمینی سرخ‌کرده
- مواد غذایی و نوشیدنی‌های دارای قند افزوده مانند نوشابه‌ها، آبمیوه‌های صنعتی، کیک و کلوچه
- غذاهای پرفیبر مانند غلات کامل، حبوبات و بیشتر میوه‌ها و سبزیجات
- غذاهای تند و پرادویه که می‌توانند باعث تحریک بیشتر دستگاه گوارش شوند.
نکات پایانی
اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک یک عارضه نسبتاً شایع است که معمولاً خفیف و خودمحدودشونده است. اما در برخی موارد می‌تواند به مشکلات جدی‌تر منجر شود. برای پیشگیری، باید آنتی‌بیوتیک‌ها را با احتیاط مصرف کرد و از پروبیوتیک‌ها و رژیم غذایی مناسب بهره برد. در صورت تشدید علائم، مراجعه به پزشک و دریافت درمان مناسب ضروری است.
منبع:
What You Need to Know About Antibiotics and Diarrhea
