گلوکوم یا بیماری آب سیاه چشم (Glaucoma) یکی از بیماریهای چشمی است که به عصب بینایی آسیب وارد می کند. در این شرایط فشار غیر طبیعی به چشم وارد می شود که می تواند درد بسیار شدیدی را ایجاد کند. این بیماری معمولا در افراد بالای 60 سال دیده می شود اما امکان رخداد آن در هر سنی وجود دارد. در بسیاری از موارد این بیماری هیچ گونه علائم هشدار دهنده ای ندارد و آسیب های ناشی از آن به صورت تدریجی رخ می دهند تا به مرحله پیشرفته برسند. به همین دلیل چک آپ سالیانه اهمیت بسیار زیادی دارد. اگر بیماری گلوکوم به بینایی آسیب وارد کند، این آسیب دیگر قابل جبران و درمان نیست.
علائم بیماری آب سیاه چشم
علائم و نشانه های گلوکوم بسته به مرحله ای که چشم در آن قرار گرفته است، متفاوت است. علائم این بیماری در هر مرحله به شرح زیرند:
- گلوکوم زاویه باز: نقاط کور لکه دار در پهلو (محیطی) چشم که اغلب در هر دو چشم رخ می دهد / آسیب به تونل بینایی که در مراحل پیشرفته رخ می دهد.
- گلوکوم حاد بسته شدن زاویه: سردرد شدید، چشم درد، تهوع و استفراغ، تاری دید و قرمزی چشم
بهتر است بدانید در صورت عدم درمان گلوکوم چشم بینایی خود را از دست می دهد. حتی با درمان، حدود 15 درصد از افراد مبتلا به گلوکوم در طی 20 سال نابینا می شوند.
علل ابتلا به بیماری آب سیاه چشم
گلوکوم یا بیماری آب سیاه چشم نتیجه آسیب به عصب بینایی است. در طی زمانی که عصب بینایی در حال آسیب دیدن است، لکه های تیره در چشم مشخص می شوند. این لکه ها معمولا به دلیل افزایش فشار در چشم مشخص می گردند. افزایش فشار چشم به دلیل تجمع مایعاتی که در داخل چشم جریان دارند، رخ می دهد. این مایع از طریق بافتی به نام شبکه ترابکولار در زاویه محل برخورد عنبیه و قرنیه تخلیه می شود. هنگامی که میزان مایعات چشم افزایش پیدا می کند و یا سیستم تخلیه چشم به درستی کار نمی کند، دیگر مایعات نمی توانند از چشم خارج شوند و همین امر زمینه ساز افزایش فشار چشم می شود. این بیماری می تواند ارثی نیز باشد.
انواع بیماری گلوکوم یا آب سیاه چشم
بیماری گلوکوم یا آب سیاه چشم انواع مختلفی دارد که در ادامه به آن می پردازیم.
گلوکوم زاویه باز
گلوکوم زاویه باز شایع ترین شکل این بیماری است. زاویه خروج مایعات از چشم توسط قرنبیه و عنبیه باز است، اما شبکه ترابکولار تا حدی مسدود می شود. این امر باعث افزایش فشار چشم می شود که به عصب بینایی آسیب می رساند. این بیماری خیلی آرام رخ می دهد و معمولا تا وقتی که شخص بینایی خود را از دست ندهد از آن مطلع نمی شود.
گلوکوم بسته شدن زاویه
گلوکوم بسته به زاویه، که به آن آب سیاه زاویه بسته نیز گفته می شود، زمانی رخ می دهد که عنبیه چشم به سمت جلو برجسته می شود و زاویه تخلیل مایعات چشم توسط قرنیه و عنبیه مسدود یا باریک می شود. در نتیجه مایعات نمی توانند در چشم گردش پیدا کنند و همین امر باعث افزایش فشار داخل چشم می شود. بیماری گلوکوم بسته شدن زاویه ممکن است به طور ناگهانی (گلوکوم حاد بسته شدن زاویه) یا به تدریج (گلوکوم بسته شدن زاویه ای مزمن) رخ دهد. گلوکوم حاد بسته شدن زاویه یک فوریت پزشکی است و سریعا باید برای درمان اقدام شود.
گلوکوم رنگی
در گلوکوم رنگدانه ای، گرانول های رنگدانه ای عنبیه در مجاری تخلیه چشم جمع می شوند و باعث کند شدن یا انسداد مایع خارج شده از چشم می شوند. در نتیجه فشار داخلی چشم افزایش پیدا می کند و به عصب بینایی آسیب وارد می کند.
آب سیاه چشم در کودکان
باید بدانید که بیماری آب سیاه چشم در کودکان و نوزدان نیز رخ می دهد. این بیماری ممکن است از بدو تولد همراه با نوزاد وجود داشته باشد و در طی چند سال اول زندگی کودک مشخص شود. در این شرایط معمولا عصب بینایی در اثر انسداد درناژ یا ابتلا به یک بیماری زمینه ای آسیب می بیند.
چه عواملی خطر ابتلا به بیماری آب سیاه چشم را افزایش می دهند؟
عوامل زیر می توانند خطر ابتلا به بیماری گلوکوم یا آب سیاه چشم را افزایش دهند:
- بالا بودن فشار داخلی چشم
- سن بالای 60 سال
- نژاد سیاه پوست، آسیایی و اسپانیایی
- داشتن سابقه خانوادگی گلوکوم
- ابتلا به برخی بیماری های خاص مانند دیابت، بیماری قلبی، فشار خون بالا و کم خونی سلول داسی شکل
- داشتن قرنیه نازک
- دور بین بودن
- آسیب به چشم پس از عمل جراحی
- مصرف داروهای کورتیکواستروئید به ویژه قطره چشم به مدت طولانی
تشخیص بیماری گلوکوم یا آب سیاه چشم
پزشک با انجام آزمایشات خاص این بیماری را تشخیص می دهد. این آزمایشات به شرح زیر هستند:
- اندازه گیری فشار داخل چشم (تونومتری)
- آزمایش آسیب به عصب بینایی چشم با معاینه چشم و آزمایشات تصویربرداری
- آزمایش میدان بینایی
- اندازه گیری ضخامت قرنیه (پاچیمتری)
- بررسی زاویه خروج مایعات از چشم (گونیوسکوپی)
درمان گلوکوم یا آب سیاه چشم
همانطور که در ابتدای این متن به آن اشاره کردیم آسیب ناشی از گلوکوم قابل برگشت نیست. اما درمان و معاینات منظم می تواند به کاهش یا جلوگیری از کاهش بینایی کمک کند، خصوصاً اگر این بیماری در مراحل اولیه باشد. بیماری آب سیاه چشم با کاهش فشار داخل چشم درمان می شود. برای این کار درمان های مختلفی از جمله قطره چشم، داروهای خوراکی، لیزر درمانی و یا ترکیبی از این روش ها پیشنهاد می شوند.
قطره چشم برای آب سیاه
درمان گلوکوم یا بیماری آب سیاه چشم غالباً با قطره چشم شروع می شود. این قطره ها می توانند با تخلیه مایعات از چشم به کاهش فشار چشم کمک کنند. با توجه به میزان فشاری که در چشم وجود دارد پزشک روش استفاده از قطره چشمی را پیشنهاد می دهد. قطره های چشمی که برای درمان این بیماری تجویز می شوند به شرح زیرند:
- لاتانوپروست
- تراوپروست
- تافلوپراست
- لومیگان
از عوارض جانبی این قطره ها می توان به قرمزی چشم، سوزش چشم، تیره شدن عنبیه، تیره شدن رنگدانه مژه و تاری دید اشاره کرد. از این قطره ها معمولا باید یک بار در طول روز استفاده کرد. قطره های دیگری که برای درمان بیماری آب سیاه چشم تجویز می شوند به شرح زیرند:
- تیمولول
- بتاکسولول
از عوارض جانبی این قطره ها که به آنها مسدود کننده های بتا نیز گفته می شود می توان به مشکل در تنفس، ضربان قلب کند، فشار خون پایین، ناتوانی جنسی و خستگی مزمن اشاره کرد. از این قطره ها معمولا یک یا دو بار در طول روز می توان استفاده کرد. قطره های دیگری که برای درمان این بیماری پیشنهاد می شوند آگونیست های آلفا آدرنرژیک هستند:
- آپراکلونیدین (ایوپیدین)
- بریمونیدین (آلفاگان P ، کولیانا)
از عوارض جانبی این قطره ها می توان به ضربان قلب نامنظم، فشار خون بالا، خستگی مزمن، قرمزی و خارش چشم اشاره کرد. از این قطره می توان سه بار در روز استفاده کرد. قطره های دیگری که برای درمان بیماری گلوکوم یا بیماری آب سیاه چشم تجویز می شوند داروهای مهار کننده آنیدراز کربنیک هستند. عوارض جانبی این قطره ها به شرح زیرند:
- طعم فلز در دهان
- تکرر ادرار
- گزگز انگشتان دست و پا
داروهای مهار کننده کیناز رو قطره های دیگری هستند که با سرکوب آنزیم های رو کیناز فشار چشم را کاهش می دهند. عوارض جانبی احتمالی این داروها قرمزی چشم، ناراحتی چشم و رسوبات روی قرنیه هستند.
داروهای خوراکی
اگر قطره های چشم به تنهایی فشار چشم را به حد مطلوبی نرسانند ممکن است پزشک داروی خوراکی نیز تجویز کند که معمولاً یک مهار کننده کربنیک آنیدراز است. از عوارض جانبی احتمالی این داروها می توان به تکرر ادرار، خارش در انگشتان دست و پا، افسردگی ، ناراحتی معده و سنگ کلیه اشاره کرد.
جراحی و سایر روشهای درمانی
سایر گزینه های درمانی بیماری آب سیاه چشم شامل لیزر درمانی و اقدامات مختلف جراحی است. روش های زیر برای بهبود تخلیه مایع در چشم و در نتیجه کاهش فشار در نظر گرفته شده است:
- لیزر درمانی
- جراحی ترابکولکتموی ( در این جراحی جراح سوراخی را در صلبیه چشم ایجاد می کند)
- جراحی لوله های مسدود شده خروج مایعات
- روش MIGS ( این روش معمولا خطر کمتری را نسبت به روش های دیگر در پی دارد)