داروها انواع متنوعی دارند و هر کدام برای رفع مشکلی جسمی و روانی می توانند نقش مهمی ایفا کنند. داروها می توانند در کنار فواید بسیاری که برای تسکین بیماری های افراد دارند باعث برخی وابستگی های شدید همانند اعتیاد در آنها گردند. در مقاله امروز به معرفی داروهای اعتیاد آور، سوء مصرف آنها و نکات دیگری پیرامون آنها خواهیم پرداخت تا با پرهیز از مصرف خودسرانه آنها دچار مشکلاتی مانند وابستگی به آنها نشوید.
سوء مصرف دارو به چه معناست؟
سوء مصرف دارو به حالتی گفته می شود که فرد دارو را به جز موارد پزشکی مصرف کند. سوء مصرف یا اعتیاد به دارو می تواند حتی در زمانیکه دارو توسط پزشک تجویز شده نیز رخ دهد و یکی از انواع اختلال در دارو می باشد. اعتیاد به دارو می تواند باعث تغییراتی در رفتار و عملکرد مغز شود به طوریکه فرد دیگر کنترلی روی میزان استفاده از دارو نداشته باشد و مصرف آن را برای رسیدن به حس بهتر افزایش دهد.
چه عواملی در مصرف سوء داروهای اعتیاد آور نقش دارند؟
برخی شرایط و عوامل می توانند باعث شوند فرد بیشتر به استفاده نادرست از داروهای اعتیاد آور روی آورد. تحقیقات نشان داده اند زمینه ژنتیکی و خانوادگی افراد در اعتیاد آنها به داروها نقش مهمی دارد. دلیل دیگر مصرف خودسرانه دارو می تواند مشکلات باشند. افراد در موقعیت های سخت زندگی برای فرار از مشکلات به سراغ این داروها می روند تا از حس آرامش موقتی که از آنها می گیرند احساس لذت کنند. در برخی موارد نیز دارو تحت نظر پزشک مصرف می شود اما فرد در ادامه، شکل مصرف دارو را تغییر می دهد. در دسترس بودن این داروها نیز دلیل دیگری در اعتیاد به آنهاست. افراد به راحتی به این داروها دسترسی دارند و به همین دلیل هیچ کنترلی بر روی مصرف آنها وجود ندارد. به صورت کلی افراد برای برطرف کردن مشکلاتی نظیر بی خوابی، تنش، اضطراب، سردرد، استرس و بسیاری مشکلات دیگر به سراغ این داروها می روند اما در نهایت نمی توانند مصرف آن را کنترل کنند و به آن معتاد می شوند.
داروهای اعتیاد آور چه هستند؟
داروهای اعتیاد آور با افزایش ترشح دوپامین روی سیستم پاداش مغز تاثیر می گذارند. این پاداش به دلیل اینکه بسیار برای مغز خوشایند است باعث می شود تا مغز فرمان استفاده دوباره از آنها را بدهد. این مسئله باعث می شود فرد برای رسیدن به خوشحالی یا حال عادی خود بیشتر از میزان لازم این داروها را مصرف کند و به آنها وابسته شود. داروهای اعتیاد آور به سه دسته تقسیم می شوند:
اپیوئیدها (Opioids)
اپیوئیدها نوعی مواد افیونی یا مخدرند و جزو داروهای اعتیاد آور محسوب می شوند. این داروها از طریق گیرنده های عصبی اپیوئید، روی بدن اثر می گذارند. این داروها عموما برای تسکین درد تجویز می شوند و احساس سرخوشی در بدن ایجاد می کنند. اپیوئیدها در صورتی که زیر نظر پزشک و در دوره ای کوتاه مدت مصرف شوند می توانند درد را کاهش دهند و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشند بدون اینکه باعث وابستگی شوند. اما استفاده آنها در مدت طولانی و به شکل خودسرانه باعث اعتیاد به آنها می شود. برخی افراد برای رسیدن به حس سرخوشی این داروها، از آنها به شکل استنشاق و یا تزریق نیز استفاده می کنند. انواع این دارو به شرح زیرند:
کدئین (Codeine)
کدئین را برای تسکین و کنترل دردهای خفیف تا متوسط تجویز می کنند. از این ماده در شربت سرفه های قوی و یا در کنار سایر داروها برای درمان تب و سرماخوردگی استفاده می شود. استفاده بیش از حد از این ماده می تواند باعث ایجاد حس سرخوشی و تغییراتی در سطح هوشیاری گردد. از کدئین در ترکیب داروهای قاچاق مانند “نوشیدنی بنفش” یا “سیزروپ” نیز استفاده می شود.
اکسی کدون (Oxycodone)
این دارو با نام تجاری اکسی کانتین نیز تجویز می شود. اکسی کدون گاهی در کنار استامینوفن در داروها به کار می رود. اکسی کدون باعث می شود پاسخ سیستم عصبی مرکزی به درد تغییر یابد و حسی از سرخوشی و آرامش مانند استفاده از هروئین به فرد دست دهد و به همین دلیل جزو داروهای اعتیاد آور محسوب می شود.
فنتانیل (Fentanyl)
یکی دیگر از داروهای اعتیاد آور فنتانیل است که نوعی اپیوئید مصنوعی است. این دارو را برای کنترل و کاهش درد حاد و مزمن در بیماران مبتلا به سرطان تجویز می کنند. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها اذعان دارد این دارو 50 تا 100 بار قویتر از مورفین می باشد. این دارو به شکل غیرقانونی به عنوان مخدر تفریحی نیز مصرف می شود و گاهی نیز در ترکیب با کوکائین و هروئین مصرف می گردد. در تحقیق انجام شده در سال 2017 در 10 ایالت امریکا مشخص شد بیش از نیمی از مرگ و میرها ناشی از مصرف بیش از حد انواع اپیوئید، به دلیل مصرف فنتانیل بوده است.
مپریدین (Meperidine)
مپریدین یا دمرول نیز از جمله داروهای اعتیاد آور است و نوعی اپیوئید مصنوعی می باشد. از این دارو برای تسکین دردهای متوسط تا شدید استفاده می شود و در بدن علاوه بر تسکین درد، حالت سرخوشی ایجاد می کند. تحقیقات انجام شده در سال 2011 نشان می دهند که حدود 2666 آمریکایی بر اثر مسمومیت ناشی از استفاده از مسکن های حاوی مپریدین و فنتانیل جان خود را از دست داده اند.
آیا می توان اعتیاد به اپیوئیدها را ترک کرد؟
ترک اعتیاد از این داروها به شکل دارودرمانی است. برای ترک از دارویی به نام بوپرنورفین استفاده می شود. پزشکان این دارو را در کنار نالوکسان تجویز می کنند تا از بدحالی و بازگشت اعتیاد جلوگیری کنند. برای ترک این دارو با توجه به شرایط فرد روش های ترک می تواند متفاوت باشد که بهتر است با پزشک مشورت گردد.
مهارکننده های سیستم عصبی مرکزی (Central Nervous System Depressant)
داروهای اعتیاد آوری که در این گروه قرار می گیرند بنزودیازپین ها و باربیتورات ها هستند. این داروها آرامش بخشند و روی مغز اثر می گذارند. این داروها با کند کردن فعالیت مغز حس خواب آلودگی یا آرامش ایجاد می کنند و اثرات آرام کننده و ضدافسردگی دارند. افراد بسیاری در دنیا برای درمان و کنترل اضطراب یا اختلالات خواب از این داروها استفاده می کنند. از این داروهای مهارکننده سیستم عصبی مرکزی برای کنترل تشنج و بیهوشی نیز استفاده می گردد. استفاده کوتاه مدت از این داروها می تواند به آرامش و ایجاد حس راحتی در فرد کمک کند اما به مرور بیمار به مصرف بیشتر آن احتیاج پیدا می کند و به آن معتاد می گردد. انواع این داروها به شرح زیرند:
کلونازپام (کلونوپین) و دیازپام (والیوم)
این دو دارو نوعی بنزودیازپین هستند و خواص اعتیاد آور دارند. از این داروها برای درمان درد، اختلال های اضطرابی و کنترل تشنج استفاده می شود. به دلیل خواص آرامشبخش این داروها به مرور فرد به مصرف بیشتر آنها تمایل پیدا می کند. احساس سرخوشی ناشی از این داروها با مصرف الکل مشابهت دارد و حس مستی، پرحرفی و آرامش ایجاد می کند.
آلپرازولام (زاناکس)
زاناکس نیز از جمله داروهای اعتیاد آور است که برای درمان اضطراب و اختلال های درد به کار می رود. این دارو با مهار سیستم عصبی مرکزی باعث آرامش می شود. به دلیل حس آرامشی که این دارو ایجاد می کند افراد به مصرف بیشتر آن تشویق می شوند.
چگونه می توان اعتیاد به داروهای مهارکننده های سیستم عصبی مرکزی را ترک کرد؟
بهترین و متداول ترین راه برای ترک اعتیاد به این داروها مشاوره است. گاهی نیز ممکن است پزشک از روش سم زدایی استفاده کند. این داروها نباید به یکباره قطع شوند و قطع مصرف آنها باید به مرور انجام شود تا مشکلاتی نظیر تشنج در فرد رخ ندهد.
محرک ها (Stimulants)
این دسته از داروهای اعتیاد آور همانطور که از نامشان پیداست باعث تحریک فعالیت مغز و افزایش فعالیت آن می شوند. این مسئله باعث افزایش هوشیاری و انرژی بدن می گردد و به فرد حس طراوت و پر انرژی بودن می دهد. داروهای محرک باعث افزایش ضربان قلب، فشار خون و قند خون می شوند و رگ های خونی تنگ و مجاری تنفسی را گشاد می کنند. از محرک ها برای درمان و کنترل بیش فعالی، حمله خواب و افسردگی استفاده می شود. داروهای محرک به شرح زیرند:
آمفتامین یا آدرال (Amphetamine)
از این دارو در گذشته برای درمان اختلال بیش فعالی و حمله خواب استفاده می شد. این داروها نوعی محرک برای افزایش سرعت و انرژی هستند. این دارو بیشتر توسط افرادی که از خواب عادی محرومند مانند کارمندان شیفیتی، راننده های کامیون و یا دانشجویان در شب امتحان بیشتر استفاده می شود.
متیل فنیدات یا ریتالین (Methylphenidate)
این داروی محرک نیز روی سیستم عصبی مرکزی تاثیردارد و سطح دوپامین را در مغز افزایش می دهد. افزایش دوپامین بر روی افزایش تمرکز اثر دارد و به همین دلیل افرادی که نیاز به تمرکز دارند از این دارو استفاده می کنند.
چگونه باید اعتیاد به محرک ها را ترک کرد؟
این کار نیز باید تحت نظر پزشک انجام شود تا داروهای جایگزین آنها برای فرد تجویز گردند.
چگونه از اعتیاد به داروهای اعتیاد آور جلوگیری کنیم؟
برای عدم اعتیاد به این داروها رعایت نکات زیر می تواند بسیار مفید باشد:
- دارو را به اختیار خود قطع نکنید.
- دارو را طبق تجویز پزشک استفاده کنید.
- میزان دارو را بدون نظر پزشک افزایش یا کاهش ندهید.
- پیش از استفاده از دارو، تداخل های دارویی یا عوارض جانبی آن را بشناسید.
- دارو را به پیشنهاد دیگران استفاده نکنید.
- در مورد پیشینه دارویی، حساسیت ها و بیماری های خانوادگی با پزشک خود صحبت کنید.
چگونه به فرد وابسته به داروهای اعتیاد آور کمک کنیم؟
وابستگی به داروهای اعتیاد آور می تواند اثراتی بسیار منفی روی سلامت فرد داشته باشد و حتی در مواردی باعث مرگ فرد شود. به همین دلیل اگر متوجه این مسئله در افراد نزدیک خود شده اید بهتر است از پزشک و یا فرد متخصص کمک بگیرید. به تشخیص این افراد راه درمانی متناسب با وضعیت شخص پیشنهاد می شود. حتی ممکن است پیشنهاد شود فرد مدتی در مرکز ترک اعتیاد بستری باشد تا درمان های لازم برای ترک روی او صورت گیرد.
مجله سلامت داروخانه آنلاین مطالعه مطلب زیر را به شما پیشنهاد می دهد :
