بیماری جذام که به عنوان بیماری هانسن نیز شناخته می شود، یک بیماری عفونی است که از زمان های قدیم وجود داشته است. جذام باعث زخم های پوستی شدید و بد شکل و آسیب عصبی در بازوها و پاها می شود. این بیماری هنوز هم وجود دارد اما اگر زود تشخیص داده شود، قابل درمان است. در این مقاله به علائم جذام، نحوه تشخیص و درمان آن می پردازیم.
بیماری جذام چیست؟
بیماری جذام یا بیماری هانسن، یک بیماری عفونی است که توسط باکتری Mycobacterium leprae ایجاد می شود. این بیماری می تواند چشم ها، پوست، غشاهای مخاطی و اعصاب را تحت تاثیر قرار دهد و باعث ایجاد زخم های بد شکل و آسیب عصبی شود. برای قرن‌ها، مردم مبتلایان به جذام را قرنطینه و از آنها دوری می‌کردند، زیرا این بیماری درک نشده بود. اما خوشبختانه امروزه درمان موثری برای این بیماری در دسترس است و نیازی به قرنطینه افراد مبتلا به جذام نیست.
آیا جذام هنوز وجود دارد؟
این بیماری اگرچه نادر است، اما هنوز هم وجود دارد. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، تقریباً 208000 نفر در سراسر جهان به بیماری جذام (بیماری هانسن) مبتلا هستند که بیشتر موارد در آسیا و آفریقا دیده می شود.
آیا جذام مسری است؟
هنگامی که فرد مبتلا به این بیماری سرفه یا عطسه می کند، احتمال دارد قطرات حاوی باکتری M. leprae را پخش کند که فرد دیگری در آن تنفس می کند. برای انتقال جذام، تماس فیزیکی نزدیک با فرد مبتلا لازم است. این بیماری از طریق تماس های معمولی مانند دست دادن، در آغوش گرفتن یا نشستن در کنار شخصی در اتوبوس یا پشت میز هنگام صرف غذا منتقل نمی شود. مادران باردار مبتلا به جذام نمی توانند آن را به نوزادان خود منتقل کنند. از طریق تماس جنسی نیز منتقل نمی شود.
علائم بیماری جذام
جذام عمدتاً روی پوست و اعصاب خارج از مغز و نخاع که اعصاب محیطی نامیده می شوند تأثیر می گذارد. همچنین می تواند به چشم‌ها و بافت نازک داخل بینی آسیب بزند. علامت اصلی این بیماری، زخم‌ها، توده‌ها یا برجستگی‌های پوستی هستند که حتی بعد از چند هفته یا چند ماه نیز از بین نمی‌روند. زخم ها صاف و رنگ پریده تر از پوست اطرافشان هستند. همچنین علائم این بیماری شامل موارد زیر می باشد:
- پوستی که سفت، ضخیم یا خشک است
- توده یا تورم روی صورت یا گوش
- از دست دادن احساس در مناطق آسیب دیده(نمی توانید در آنجا احساس درد کنید)
- ضعف عضلانی
- مشکلات بینایی
- گرفتگی بینی یا خونریزی بینی
هنگامی که وضعیت پیشرفت می کند، علائم می تواند شامل موارد زیر باشد:
- ریزش ابرو یا مژه
- زخم های کف پا که خوب نمی شوند
- درد، قرمزی و سوزش
- تغییر شکل بینی، دست ها و پاها
- کوری
- کوتاه شدن انگشتان
- فلج پا و دست
علائم پس از تماس با باکتری عامل جذام، معمولاً 3 تا 5 سال طول می کشد تا ظاهر شوند. برخی از افراد تا 20 سال بعد علائمی از خود بروز نمی دهند. زمان بین تماس با باکتری و بروز علائم را دوره کمون می گویند. دوره نهفتگی طولانی جذام، تعیین زمان و مکان ابتلای فرد مبتلا به جذام را برای پزشکان بسیار دشوار می کند.
انواع بیماری جذام
جذام با تعداد و نوع زخم های پوستی تعریف می شود. علائم خاص و درمان نیز بستگی به نوع آن دارد که عبارتند از:
- جذام سلی(نوع خفیف بیماری): افراد مبتلا به این نوع، فقط یک یا چند لکه پوستی صاف و رنگ پریده دارند (جذام پائوسی باسیلاری یا توبرکلوئید). ناحیه آسیب دیده پوست می تواند به دلیل آسیب عصبی زیرین، احساس بی حسی داشته باشد. جذام سلی کمتر از سایر اشکال مسری است.
- لپروماتوز(شکل شدیدتر این بیماری): این نوع برجستگی ها و بثورات پوستی (جذام چند باسیلی یا جذامی)، بی حسی و ضعف عضلانی را به همراه دارد. بینی، کلیه ها و اندام های تناسلی مردانه نیز می توانند تحت تأثیر قرار گیرند. این نوع مسری تر از نوع توبرکلوئید است.
- خط مرزی(دیمورفوس): افراد مبتلا به این نوع، علائم هر دو نوع سلی و لپروماتوز را دارند.
همچنین احتمال دارد بشنوید که پزشکان از این طبقه بندی ساده تر استفاده می کنند: تک ضایعه (SLPB)، دو تا پنج ضایعه(PB)، شش ضایعه یا بیشتر(MB) مولتی باسیلاری.
تشخیص بیماری جذام
در صورت وجود زخم پوستی و احتمال جذام، پزشک نمونه کوچکی از آن را برمی دارد و برای بررسی به آزمایشگاه می فرستد. به این بیوپسی پوست می گویند. همچنین پزشک احتمال دارد یک آزمایش اسمیر پوستی انجام دهد. اگر جذام پائوسی باسیلاری باشد، هیچ باکتری در نتایج آزمایش وجود نخواهد داشت. اما اگر جذام چند باسیلی باشد، باکتری وجود خواهد داشت.
همچنین شاید نیاز به آزمایش پوستی لپرومین باشد تا پزشک متوجه نوع جذام شود. برای این آزمایش، پزشک مقدار کمی از باکتری های غیر فعال عامل جذام را درست زیر پوست ساعد تزریق می کند. آنها 3 روز بعد و سپس 28 روز بعد، نقطه ای را که در آن واکسن تزریق شده را بررسی می کنند تا ببینند آیا واکنشی نشان داده یا خیر. اگر واکنشی داشته باشد، احتمالاً نوع توبرکلوئید یا مرزی باشد. افرادی که جذام ندارند به این آزمایش واکنشی نخواهند داشت.
درمان بیماری جذام
درمان این بیماری بستگی به نوع آن دارد و برای درمان عفونت از آنتی بیوتیک ها استفاده می شود. معمولاً پزشکان درمان طولانی مدت برای حدود 6 ماه تا یک سال را تجویز می کنند. اگر جذام جدی باشد، ممکن است نیاز به مصرف آنتی بیوتیک های طولانی تری باشد. آنتی بیوتیک ها نمی توانند آسیب عصبی ناشی از بیماری را درمان کنند. درمان چند دارویی (MDT) یک درمان رایج برای بیماری جذام است که ترکیبی از آنتی بیوتیک ها است.
برای درمان جذام پائوسی باسیلاری معمولاً دو آنتی بیوتیک مانند داپسون هر روز و ریفامپیسین یک بار در ماه توسط پزشک تجویز می شود. همچنین برای درمان جذام مولتی باسیلاری معمولاً یک دوز روزانه از آنتی بیوتیک کلوفازیمین علاوه بر داپسون روزانه و ریفامپیسین ماهانه تجویز می شود.
به مدت 1 تا 2 سال از درمان چند دارویی استفاده خواهد شد. همچنین برای کنترل درد و آسیب عصبی، معمولاً داروهای ضد التهاب تجویز می شوند. این می تواند شامل استروئیدهایی مانند پردنیزون باشد.
پزشکان گاهی اوقات جذام را با تالیدومید درمان می کنند، دارویی قوی که سیستم ایمنی بدن را سرکوب می کند. این به درمان گره های پوستی کمک می کند. اما مشخص شده است که تالیدومید باعث ایجاد نقایص شدید و تهدید کننده زندگی می شود. بنابراین اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید هرگز آن را مصرف نکنید.
عوارض بیماری جذام
اگر بیماری جذام درمان نشود می‌تواند برای همیشه به پوست، اعصاب، بازوها، پاها و چشم‌ها آسیب برساند. عوارض آن می تواند شامل موارد زیر باشد:
- کوری یا گلوکوم
- ایریت
- ریزش مو
- ناباروری
- تغییر شکل صورت (از جمله تورم دائمی، برجستگی ها و توده ها)
- اختلال نعوظ و ناباروری در مردان
- نارسایی کلیه
- ضعف عضلانی که منجر به دست‌های پنجه‌مانند یا ناتوانی در خم کردن پاها می‌شود.
- آسیب دائمی به داخل بینی که می تواند منجر به خونریزی بینی و گرفتگی مزمن بینی شود.
- آسیب دائمی به اعصاب خارج از مغز و نخاع، از جمله اعصاب در بازوها و پاها
پیشگیری از بیماری جذام
تشخیص و درمان زودرس جذام بهترین راه برای جلوگیری از گسترش آن است. در حالی که خطر ابتلا به آن کم است، می توانید با اجتناب از تماس نزدیک با پوست و مایعات بدن افرادی که به آن مبتلا هستند، احتمال ابتلا به آن را کاهش دهید. اگر فردی در خانواده شما با فرد مبتلا به جذام تماس داشته است، فوراً به پزشک مراجعه نمایید. حداقل به مدت 5 سال به بررسی های بعدی نیاز دارید.
سوالات متداول
آیا جذام یک بیماری کشنده است؟
بیماری جذام باعث مرگ نمی شود اما اگر درمان نشود، می تواند عوارضی ایجاد کند که به سلامت آسیب جدی وارد می کند. همچنین می تواند با ایجاد ناهنجاری‌های فیزیکی، منجر به تبعیض و انگ شود. اما این یک افسانه است که این بیماری می تواند باعث افتادن انگشتان پا، انگشتان دست یا سایر اعضای بدن شود.
جذام چقدر مسری است؟
حدود 95 درصد از مردم در سراسر جهان در برابر این بیماری مصونیت طبیعی دارند و خیلی مسری نیست. شما نمی توانید از طریق تماس گاه به گاه با کسی که آن را دارد به آن مبتلا شوید. وقتی افرادی که به آن مبتلا هستند سرفه یا عطسه می کنند، از طریق هوا پخش می شود اما 1 روز پس از شروع درمان، دیگر مسری نیست.
جذام چه کسانی را مبتلا می کند؟
در حالی که بیماری جذام می تواند افراد در هر سنی را تحت تاثیر قرار دهد، این بیماری بیشتر در افراد بین 5 تا 15 سال یا افراد بالای 30 سال شایع است. تحقیقات نشان می دهد که بیش از 95 درصد از افراد آلوده به مایکوباکتریوم لپره، به جذام مبتلا نمی شوند زیرا بدن آنها با عفونت مقابله می کند.
بهبودی پس از درمان جذام چقدر طول می کشد؟
به طور متوسط، درمان بیماری جذام یک تا دو سال طول می کشد. در این مدت، پزشک پیشرفت شما را زیر نظر خواهد داشت.
چگونه می توانم از جذام جلوگیری کنم؟
در حالی که احتمال ابتلا به بیماری هانسن بسیار کم است، با این حال کارهایی وجود دارد که می توانید برای کاهش خطر انجام دهید. به عنوان مثال، اگر در اطراف یک فرد آلوده هستید، از تماس با قطرات هوا از بینی یا دهان او اجتناب نمایید.
نکات پایانی
بیماری جذام یا بیماری هانسن، قرن ها در هاله ای از ابهام قرار داشت. امروزه ما آن را به عنوان یک بیماری قابل درمان درک می کنیم. اگر فکر می کنید که جذام داشته باشید، فوراً به پزشک خود مراجعه نمایید. این بیماری با آنتی بیوتیک قابل درمان است. درمان سریع اولین قدم به سمت بهبودی و کیفیت بهتر زندگی است.
