همه انسان ها در زندگی درگیر ترس هایی کوچک یا بزرگ هستند. ترس می تواند صحبت کردن در جمع باشد یا ترس از ارتفاع یا حیوانی خاص. بسیاری مواقع ترس های ما باعث شده اند تا کیفیت زندگی و پیشرفت هایمان تحت تاثیر قرار گیرد. بنابراین لازم است در چنین شرایطی ترس ها کنترل و با آنها مقابله شود. حساسیت زایی منظم یکی از راهکارهایی است که برای مبارزه با ترس ها موثر است. در ادامه با این روش بیشتر آشنا می شوید.
حساسیت زایی منظم چیست؟
حساسیت زایی منظم یا سیستماتیک (systematic desensitization) روشی درمانی است و از زیر شاخه های رفتار درمانی در علم روانشناسی می باشد. مبدع این روش “جوزف وُلپ” این روش را اینگونه توصیف می کند: در این روش با استفاده از مواجهه کنترل شده فرد با موقعیت های اضطراب آور و تکنیک های تمدد اعصاب، برخی از انواع اختلال های روان شناختی مانند اضطراب، فوبیا و استرس پس از سانحه کنترل می شوند.
حساسیت زایی منظم چند مرحله دارد و چگونه انجام می شود؟
حساسیت زایی منظم شامل سه مرحله می شود:
- مرحله اول: در ابتدا به شخص دارای اختلال، روش آزادسازی عمیق عضلانی آموزش داده می شود.
- مرحله دوم: در این مرحله بیمار/ مراجعه کننده فهرستی از موقعیت هایی را که از آنها ترس دارد به کمک روان درمانگر تهیه میکند. این فهرست بر اساس کمترین میزان تا بیشترین میزان ترس مرتب می شود.
- مرحله سوم: درمانگر برای شروع، اولین مورد فهرست را که فرد هراس کمتری به آن دارد، انتخاب کرده و با آن درمان را آغاز می کند. به این صورت که فرد را با آن مورد ترس زا مواجه می کند و از بیمار می خواهد هنگام مواجهه با آن ترس، از تکنیک آزادسازی عضلات استفاده نماید.
از آنجا که آزادسازی عضلات و اضطراب داشتن در یک زمان نمی تواند بروز یابد. زمانی که بیمار یاد می گیرد از روش آزاد سازی عضلات استفاده کند ناخودآگاه اضطرابش کنترل می شود. به مرور بیمار یاد می گیرد واکنش کمتری در مواجهه با موقعیت دلهره آور داشته باشد. در ادامه این سه مرحله را مفصل تر شرح خواهیم داد.
مرحله اول
در این مرحله همانطور که گفته شد از تکنیک های آزادسازی عضلات و ریلکسیشن استفاده می شود. سه تکنیک برای اینکار وجود دارد:
- ریلکسیشن/تمدد اعصابِ خودزا (Autogenic relaxation): در این روش فرد می آموزد با تکرار تلقین، کلمات و عبارات خاص آرامش بخش، به آرام کردن اعصاب خود کمک کند.
- آرام سازی پیش رونده عضلانی (Progressive muscle relaxation): در این مرحله به فرد آموزش داده می شود تا بتواند عضلات بدن را سفت و سپس رها کند. این تکنیک از انگشتان پا آغاز می شود و تا عضلات سر و گردن می رسد.
- تجسم (Visualization): دراین مرحله فرد با تجسم مکانی آرام مانند ساحل دریا یا بوستانی زیبا آرامش را تمرین می کند.
روش های دیگری نیز برای کسب آرامش در مرحله اول حساسیت زایی منظم استفاده می شود، تنفس عمیق، تکنیک های ذهن آگاهی و مدیتیشن نیز در این مرحله می توانند مفید باشند.
مرحله دوم
در این مرحله باید از موقعیت هایی که برای فرد دلهره آور است فهرستی تهیه شود. اولین مورد ترسی است که بیشترین میزان دلهره را در شما ایجاد می کند. این ترس در آخر نوشته می شود و همین طور که به جلو پیش می روید کمترین ترس ها نوشته می شوند. درمانگر از ابتدای لیست یعنی موقعیتی که کمترین ترس را در شما ایجاد می کند شروع می کند. زمانی که شما در مواجهه با آن توانستید به خود مسلط شوید به سراغ مورد بعدی می رود.
مرحله سوم
این مرحله زمان مواجهه فرد با موقعیت دلهره آور است و به چند طریق انجام می شود:
- تجسم ذهنی: در این روش درمانگر به فرد کمک می کند تا با تصور خود در موقعیت ترس آور، با آن ترس به صورت ذهنی مواجه گردد.
- مواجهه واقعی: بیمار به صورت مستقیم در مواجهه با موقعیت اضطراب آور قرار می گیرد.
- واقعیت مجازی: با پیشرفت های تکنولوژی این روش نیز ممکن شده است. در این روش فرد در موقعیتی شبه واقعی با ترس خود مواجه می شود تا بتواند آمادگی مواجه شدن با آن را در واقعیت پیدا کند. این روش خصوصا برای کودکان که آسیب پذیرتر هستند بسیار مفید است.
حساسیت زایی منظم برای درمان چه اختلال هایی استفاده می شود؟
همانطور که گفته شد از این روش برای بهبود علائم و درمان اختلال های روان شناختی و فوبیا استفاده می شود. مهم ترین اختلال هایی که با روش حساسیت زایی منظم درمان می شوند به شرح زیرند:
- اضطراب یا استرس پس از سانحه
- وسواس
- انواع فوبیا (فوبیا ترس از محیط های بسته، ترس از خانه بیرون رفتن و ….)
- انواع ترس (ترس از جانوران، ترس از ارتفاع، ترس از پرواز، ترس از تاریکی و…)
- حملات پانیک
برای تاثیر حساسیت زایی منظم بر شخص چند جلسه درمان لازم است؟
این مسئله به وضعیت فرد، شدت اختلال و ترس های او بستگی دارد. به طور معمول در مورد اضطراب های خفیف تر مانند اضطراب جدایی، افراد پس از 4 تا 6 جلسه شاهد نتایج مثبتی خواهند بود. در مورد فوبیاهای شدید و مزمن ممکن است فرد به جلسات بیشتری مانند 12 جلسه درمانی نیاز داشته باشد.
مجله سلامت داروخانه آنلاین مطالعه مطالب زیر را به شما پیشنهاد می دهد :
- اختلال اضطراب چگونه بر سلامتی تاثیر می گذارد؟
- تفاوت استرس و اضطراب، مواردی که نمی دانید!
- با انواع افسردگی آشنا شوید
