نقش داروی منوتروپین در باروری

ناباروری یکی از دغدغه‌های مهم در حوزه سلامت باروری است که میلیون‌ها زوج را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار داده است. پیشرفت‌های علم پزشکی، به‌ویژه در درمان‌های دارویی، راه‌های موثری برای افزایش شانس باروری فراهم کرده‌اند. داروی منوتروپین (Menotropin)، یکی از داروهای مؤثر در این زمینه است که به‌ویژه در تحریک تخمک‌گذاری و در روش‌های پیشرفته‌ای مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF) کاربرد فراوان دارد. این دارو با تحریک تخمدان‌ها، باعث رشد و تکامل فولیکول‌ها و افزایش شانس بارداری در زنانی که مشکل تخمک‌گذاری دارند، می‌شود.

داروی منوتروپین چیست؟

منوتروپین یا hMG (Human Menopausal Gonadotropin)، دارویی است که برای درمان ناباروری در زنان و گاهی در مردان استفاده می‌شود. این دارو ترکیبی از دو هورمون طبیعی است که از ادرار زنان یائسه استخراج شده و به صورت دارویی فرآوری می‌شود. منوتروپین به تحریک تخمک‌گذاری کمک می‌کند و معمولاً در پروتکل‌های کمک‌باروری مانند IVF به‌کار می‌رود.

ترکیب و عملکرد داروی منوتروپین

منوتروپین (hMG) ترکیبی از دو هورمون اصلی انسانی است که در تنظیم چرخه قاعدگی و فرآیندهای مرتبط با تولیدمثل نقش دارند. این هورمون‌ها عبارت‌اند از:

1. هورمون محرک فولیکول (FSH)
2. هورمون لوتئینه‌کننده (LH)

این دو هورمون به‌طور طبیعی در بدن، هم در زنان برای تنظیم عملکرد تخمدان و هم در مردان برای عملکرد بیضه‌ها، فعالیت می‌کنند.

مکانیسم اثر داروی منوتروپین

مکانیسم اثر منوتروپین مستقیماً به عملکرد FSH و LH وابسته است. افزایش سطح این هورمون‌های خارجی در بدن، فرآیندهای زیر را تسریع می‌کند:

مؤلفه‌ی  FSH

• فعال‌سازی سلول‌های گرانولوزا: FSH به سلول‌های گرانولوزا موجود در فولیکول‌های تخمدان عمل کرده و موجب رشد و تکامل آن‌ها می‌شود.
• افزایش تولید استروژن: با تحریک فولیکول‌های در حال رشد، FSH باعث افزایش ترشح استروژن می‌گردد.

مؤلفه‌ی  LH

• تحریک تولید آندروژن: LH روی سلول‌های تکا اثر گذاشته و تولید آندروژن را تحریک می‌کند؛ این آندروژن سپس به استروژن تبدیل می‌شود.
• تخمک‌گذاری: در مرحله نهایی چرخه، LH موجب پاره شدن فولیکول بالغ و آزادسازی تخمک از تخمدان می‌شود.
• تشکیل جسم زرد: پس از تخمک‌گذاری، LH به تبدیل فولیکول به جسم زرد کمک کرده و آن را به ترشح پروژسترون وادار می‌کند.

ترکیب FSH و LH در منوتروپین عملکرد طبیعی این هورمون‌ها را در بدن تقلید کرده و باعث فعال‌سازی و تقویت چرخه تخمک‌گذاری می‌شود. از این رو، این دارو به‌ویژه برای زنانی که از اختلال در تخمک‌گذاری یا چرخه نامنظم رنج می‌برند، بسیار موثر است.

آیا داروی منوتروپین تولید اسپرم در مردان را نیز افزایش می‌دهد؟

بله، منوتروپین با تحریک سلول‌های لیدیگ و سرتولی در بیضه‌ها، باعث افزایش تولید اسپرم و بهبود عملکرد تولیدمثل در مردان نیز می‌شود. این دارو با تقلید عملکرد طبیعی هورمون‌های گنادوتروپین، فرآیندهای حیاتی در بیضه‌ها را تحریک کرده و به بهبود کمیت و کیفیت اسپرم منجر می‌گردد.

کاربردهای بالینی داروی منوتروپین

داروی منوتروپین با تحریک مستقیم تخمدان‌ها یا بیضه‌ها، به تنظیم و تقویت فرآیندهای تولیدمثل کمک می‌کند و به‌ویژه در روش‌های کمک‌باروری (ART) نقش کلیدی دارد.

کاربردها در زنان

• تحریک تخمدان‌ها در روش‌های کمک‌باروری (ART) : در فرآیندهایی مانند IVF و ICSI، منوتروپین برای تحریک رشد چندین فولیکول به‌طور هم‌زمان استفاده می‌شود تا تعداد بیشتری تخمک قابل برداشت به‌دست آید و شانس موفقیت درمان افزایش یابد.
• درمان آنوولاسی (عدم تخمک‌گذاری): در زنانی که به دلیل اختلالات هورمونی یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) دچار توقف یا بی‌نظمی تخمک‌گذاری هستند، منوتروپین می‌تواند با تنظیم چرخه و تحریک تخمک‌گذاری، شانس بارداری را افزایش دهد.
• جبران کمبود LH: در برخی از زنان، پاسخ طبیعی LH به FSH ناکافی است. منوتروپین با تأمین هر دو هورمون، به بلوغ کامل فولیکول‌ها و وقوع تخمک‌گذاری کمک می‌کند.

کاربردها در مردان

• درمان هیپوگونادیسم هیپوگونادوتروپیک: در مردانی که به‌دلیل کاهش تولید گنادوتروپین‌ها (FSH و LH) دچار اختلال در تولید اسپرم هستند، منوتروپین می‌تواند با تحریک سلول‌های لیدیگ و سرتولی در بیضه‌ها، تولید اسپرم را فعال کند.
• افزایش تعداد اسپرم در موارد آزواسپرمی یا اولیگواسپرمی: در برخی موارد ناباروری مردانه که تعداد اسپرم بسیار کم یا صفر است، استفاده از منوتروپین می‌تواند فرآیند اسپرم‌سازی را تحریک کرده و کیفیت باروری را بهبود بخشد.

نحوه مصرف و دوز داروی منوتروپین

داروی منوتروپین معمولاً به صورت تزریق و غالباً زیرجلدی یا عضلانی تجویز می‌شود. دوز و نحوه مصرف دقیق این دارو به شرایط فردی بیمار، نوع تشخیص ناباروری و پروتکل درمانی انتخاب‌شده بستگی دارد. در ادامه توضیحاتی کلی در خصوص نحوه مصرف و دوزمنوتروپین ارائه می‌شود:

نحوه مصرف:

• تزریق: منوتروپین معمولاً به صورت تزریق زیرجلدی (زیردرم) یا عضلانی (اینترامسکولار) ارائه می‌گردد.
• زمان‌بندی مصرف: مصرف دارو معمولاً به صورت روزانه است. زمان شروع تزریق و طول دوره درمان بر اساس پروتکل انتخاب‌شده مانند  IVF، ICSI  یا سایر روش‌های تحریک تخمدان تعیین می‌شود.
• تکنیک صحیح تزریق: برای کاهش عوارض مانند درد یا التهاب، توصیه می‌شود مراحل بهداشتی رعایت شده و محل تزریق بر اساس دستور پزشک تغییر کند.

دوز دارو:

• دوز آغازین: دوز اولیه منوتروپین معمولاً در محدوده 75 تا 150 واحد تعیین می‌شود. با این حال، برخی از پروتکل‌ها با دوزهای متفاوت آغاز می شوند.
• تنظیم دوز: بسته به پاسخ فرد به درمان و نتایج سونوگرافی و آزمایش‌های هورمونی، پزشک دوز دارو را تنظیم می کند. در صورت پاسخ ضعیف یا بیش‌فعالیت تخمدان برای جلوگیری از سندرم تحریک بیش‌ازحد تخمدان، OHSS، تغییر دوز ضروری است.
• نظارت دقیق: در طول درمان، بیمار تحت نظارت دقیق با استفاده از سونوگرافی و آزمایش‌های خون قرار می‌گیرد تا تغییرات در فولیکول‌ها و سطح هورمون‌ها به طور منظم بررسی شود. این نظارت به تنظیم دقیق دوز کمک می‌کند.

توجه داشته باشید که اطلاعات ارائه‌شده به عنوان راهنمای کلی است. تعیین دوز دقیق و نحوه مصرف منوتروپین باید بر اساس ارزیابی دقیق پزشک معالج و شرایط فردی بیمار انجام شود. از استفاده خودسرانه از این دارو و تغییر دوز بدون مشورت با متخصص خودداری کنید.

عوارض جانبی احتمالی داروی منوتروپین

مانند هر داروی دیگری، منوتروپین نیز می‌تواند عوارض جانبی مختلفی ایجاد کند. برخی از این عوارض می‌توانند خفیف و موقت باشند، در حالی که برخی دیگر نیاز به توجه و مراقبت پزشکی خواهند داشت. در ادامه به برخی از عوارض جانبی احتمالی منوتروپین اشاره می‌شود:

• درد یا قرمزی در محل تزریق: یکی از شایع‌ترین عوارض جانبی منوتروپین، درد، قرمزی یا تورم در محل تزریق است. این عوارض معمولاً به مرور زمان برطرف می‌شوند.
• حساسیت سینه‌ها: برخی از زنان احساس حساسیت یا درد در ناحیه سینه‌ها را تجربه می کنند.
• سردرد: سردرد یکی دیگر از عوارض رایج است که معمولاً خفیف و موقتی است.
• نفخ و ناراحتی شکمی: بعضی از زنان احساس نفخ یا ناراحتی در ناحیه شکم خواهند داشت.

عوارض جانبی جدی تر

• سندرم تحریک بیش‌ازحد تخمدان (OHSS): این یک عارضه جدی است که در نتیجه تحریک بیش‌ازحد تخمدان‌ها و تولید بیش‌ازحد فولیکول‌ها ایجاد می‌شود. علائم آن شامل افزایش وزن ناگهانی، درد شکمی شدید، تهوع و استفراغ است و نیاز به درمان پزشکی فوری دارد.
• آسیب به تخمدان‌ها یا بیضه‌ها: در موارد نادر، تحریک بیش‌ازحد تخمدان‌ها یا بیضه‌ها منجر به مشکلاتی مانند پیچش تخمدان یا آسیب به بافت تخمدان‌ها می شود. این وضعیت نیاز به مراقبت‌های فوری دارد.
• واکنش‌های آلرژیک: در موارد نادر، برخی از بیماران به منوتروپین حساسیت نشان می دهند که علائم آن می‌تواند شامل کهیر، تورم صورت یا زبان و مشکلات تنفسی باشد. این واکنش‌ها نیاز به درمان فوری دارند.
• تغییرات در چرخه قاعدگی: برخی از بیماران تغییراتی در دوره قاعدگی ، خونریزی غیرمعمول تجربه می کنند.
• افزایش خطر بارداری چندقلویی: به‌دلیل تحریک همزمان چند فولیکول، مصرف منوتروپین می‌تواند احتمال بارداری چندقلویی (دوقلو یا بیشتر) را افزایش دهد.

در صورت بروز هر یک از علائم فوق، به‌ویژه درد شدید شکمی، تورم غیرمعمول یا مشکلات تنفسی، باید فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.

مزایا و معایب استفاده از منوتروپین در درمان ناباروری

استفاده از داروی منوتروپین مزایا و معایب خاص خود را دارد که در ادامه بررسی می‌شود.

مزایا و نقاط قوت منوتروپین

• تحریک مستقیم فولیکول‌ها: منوتروپین باعث تحریک همزمان چند فولیکول در تخمدان می‌شود که باعث افزایش تعداد تخمک‌های قابل برداشت می‌شود. این ویژگی به ویژه در درمان‌های پیشرفته مانند IVF و ICSI بسیار موثر است.
• مناسب برای زنان با مقاومت به داروهای خوراکی: در زنانی که به داروهای خوراکی مانند کلومیفن سیترات پاسخ نمی‌دهند، منوتروپین گزینه‌ای مؤثر برای تحریک تخمدان‌ها محسوب می‌شود.
• قابل استفاده در مردان: منوتروپین در مردان مبتلا به هیپوگونادیسم هیپوگونادوتروپیک و سایر اختلالات تولید مثل نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد تا تولید اسپرم را تحریک کرده و به درمان مشکلات باروری کمک کند.
• قابلیت تنظیم و کنترل دوز: دوز داروی منوتروپین قابل تنظیم و تعدیل توسط پزشک است، که به مدیریت دقیق تر پاسخ بدن و کاهش عوارض جانبی کمک می‌کند.

محدودیت‌ها و احتیاط‌ها

• هزینه نسبتاً بالا: درمان با داروی منوتروپین هزینه‌بر است و برای برخی از بیماران چالش‌برانگیز می باشد.
• نیاز به نظارت پزشکی مداوم: برای پیشگیری از عوارض و بررسی پاسخ درمانی، منوتروپین باید تحت نظارت دقیق پزشکی و سونوگرافی مکرر قرار گیرد.
• احتمال تحریک بیش‌ازحد تخمدان (OHSS): در موارد استفاده نامناسب یا بیش از حد از دارو، تخمدان‌ها بیش‌ازحد تحریک می شوند که منجر به بروز علائمی نظیر درد شکمی و تورم می‌شود.
• افزایش خطر بارداری چندقلویی: تحریک همزمان چند فولیکول می‌تواند احتمال بارداری دوقلو یا چندقلویی را افزایش دهد، که  برای برخی افراد مسئله‌ساز می باشد.

چه افرادی نباید از داروی منوتروپین استفاده کنند؟

افرادی که نباید از داروی منوتروپین استفاده کنند، عبارتند از:

• افراد مبتلا به تومورهای وابسته به استروژن مانند تومورهای پستان یا رحم که از هورمون‌های استروژنی تغذیه می‌کنند.
• افراد با مشکلات کبدی یا تخمدانی شدید.
• زنان باردار یا شیرده.
• افراد با سابقه بیماری‌های خونریزی‌دهنده یا مشکلات لخته شدن خون.
• افراد مبتلا به بیماری‌های جدی غدد درون‌ریز مانند هیپرپلازی آدرنال یا سایر اختلالات هورمونی.
• افراد دارای حساسیت به هورمون‌ها یا ترکیبات موجود در داروی منوتروپین.
• افرادی که دچار اختلالات شدید در عملکرد تخمدان یا بیضه‌ها هستند.

تداخلات دارویی با منوتروپین

داروی منوتروپین با برخی داروها تداخل دارد که می‌تواند اثر آن را تحت تاثیر قرار دهد یا عوارض جانبی ایجاد کند. مهم‌ترین تداخلات عبارتند از:

• داروهای هورمونی مانند استروژن و پروژسترون
• آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضد قارچ
• داروهای تیروئیدی و داروهای ضد صرع
• داروهای ضد افسردگی و داروهای روان‌پزشکی
• داروهای رقیق‌کننده خون

برای جلوگیری از تداخلات، باید تمامی داروها و مکمل‌های مصرفی خود را با پزشک در میان بگذارید.

نکات پایانی

داروی منوتروپین یکی از داروهای مؤثر و مهم در درمان ناباروری است که با فراهم‌کردن هورمون‌های کلیدی، فرآیند تخمک‌گذاری و باروری را تسهیل می‌کند. این دارو، به‌ویژه در روش‌های کمک‌باروری، نقش اساسی ایفا می‌کند و می‌تواند شانس بارداری را به‌طور معناداری افزایش دهد. با این حال، تجویز و استفاده از آن باید تحت نظارت دقیق پزشک متخصص انجام شود تا از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود و بهترین نتیجه حاصل گردد.

منبع:

menotropins