تری هگزیفنیدیل (Trihexyphenidyl) یکی از داروهای آنتی‌کولینرژیک است که عمدتاً در درمان بیماری پارکینسون و برخی اختلالات حرکتی ناشی از داروهای آنتی‌سایکوتیک تجویز می‌شود. این دارو با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی به کاهش علائم حرکتی مرتبط با این بیماری‌ها کمک می‌کند.
داروی تری هگزیفنیدیل چیست؟
تری هگزیفنیدیل یک داروی آنتی‌کولینرژیک است که برای درمان بیماری پارکینسون و عوارض اکستراپیرامیدال ناشی از داروهای ضدروان‌پریشی استفاده می‌شود. این دارو با مهار استیل‌کولین در مغز، تعادل عصبی را برقرار کرده و لرزش، سفتی عضلات و حرکات غیرطبیعی را کاهش می‌دهد. مصرف این دارو باید تحت نظر پزشک باشد، زیرا دوز نامناسب یا قطع ناگهانی می‌تواند خطرناک باشد.
اشکال موجود در بازار
تری هگزیفنیدیل در چندین شکل دارویی در دسترس است که بسته به شرایط بیمار و نظر پزشک، یکی از آن‌ها تجویز می‌شود.
- قرص (Tablet) که رایج‌ترین شکل دارو می باشد و معمولاً در دوزهای ۲ میلی‌گرم و ۵ میلی‌گرم موجود است.
- شربت ( Oral Solution یا Syrup ) برای بیمارانی که قادر به بلعیدن قرص نیستند که دوز آن معمولاً بر حسب میلی‌لیتر تعیین می‌شود.
مکانیزم عملکرد تری هگزیفنیدیل
تری هگزیفنیدیل با مسدود کردن گیرنده‌های خاص استیل‌کولین در مغز، فعالیت این ماده شیمیایی را کاهش می‌دهد. این اثر به‌ویژه در بخش‌هایی از مغز که مسئول تنظیم حرکت و هماهنگی عضلات هستند، تأثیر دارد. با برقراری تعادل بین دوپامین و استیل‌کولین، علائمی مانند لرزش، سفتی عضلات و حرکات غیرارادی بهبود می‌یابند.
موارد تجویز داروی تری هگزیفنیدیل
تری هگزیفنیدیل معمولاً در شرایط زیر تجویز می‌شود:
- بیماری پارکینسون : در مراحل اولیه و متوسط بیماری پارکینسون، تری هگزیفنیدیل می‌تواند به عنوان درمان کمکی تجویز شود. این دارو با کاهش علائم حرکتی مانند لرزش و سفتی عضلانی، به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کند و معمولاً در کنار داروهایی مانند لوودوپا و کاربیدوپا مصرف می‌شود.
- عوارض پارکینسپاژنیک ناشی از داروهای ضد روانپریشی: داروهای ضد روانپریشی باعث بروز عوارض حرکتی مانند آکینزی، دیستونی و آکرتیا می شوند. در این موارد، تری هگزیفنیدیل به عنوان درمان کمکی جهت کاهش این علائم به کار می‌رود. استفاده از این دارو می‌تواند به تعدیل پاسخ‌های حرکتی ناشی از مصرف داروهای ضد روانپریشی کمک نماید.
- دیستونی‌های مختلف: تری هگزیفنیدیل در برخی اختلالات دیستونیک، چه به‌عنوان اختلال اولیه و چه به‌عنوان اختلال ثانویه (مثلاً در اثر مصرف دارو) مورد استفاده قرار می‌گیرد. اثرات آنتی‌کولینرژیک این دارو در کاهش انقباضات غیرارادی و بهبود کنترل حرکتی، از دلایل تجویز آن است.
- کاربردهای دیگر: در برخی شرایط خاص و در قالب درمان‌های ترکیبی، از تری هگزیفنیدیل برای مدیریت اختلالات حرکتی و تنظیم تعادل عصبی بهره برداری می‌شود. انتخاب تجویز این دارو بسته به شرایط بالینی بیمار، شدت علائم و پاسخ به درمان‌های اولیه تعیین می‌گردد.
دوز و نحوه مصرف تری هگزیفنیدیل
اطلاعات زیر صرفاً جهت اطلاع عمومی ارائه شده و جایگزین مشاوره پزشکی نیست. قبل از شروع، قطع یا تغییر هرگونه دوز دارویی، حتما با پزشک معالج خود مشورت کنید.
- دوز اولیه: معمولاً با دوز کم (حدود ۱ تا ۲ میلی‌گرم در روز) شروع می‌شود.
- تدریج افزایش دوز: پزشک ممکن است به تدریج دوز را افزایش دهد تا به دوز درمانی مطلوب برسید. در بسیاری از موارد، دوز نگهدارنده بین ۲ تا ۱۵ میلی‌گرم در روز تقسیم‌بندی می‌شود.
دوز دقیق و نحوه مصرف بسته به شرایط بالینی هر فرد متفاوت است.
نحوه مصرف
دارو به‌طور کلی به صورت قرص بوده و با مصرف آب وارد بدن می‌شود. علاوه بر این، دوزهای روزانه معمولاً به چند وعده تقسیم می‌شوند تا اثر مداوم دارو حفظ شود.
آیا این دارو باید با غذا مصرف شود؟ در صورت بروز عوارض گوارشی، مصرف دارو همراه با غذا می‌تواند مفید باشد؛ اما در بعضی موارد پزشک توصیه می کند دارو با معده خالی مصرف شود.
عوارض جانبی تری هگزیفنیدیل
مانند سایر داروهای آنتی‌کولینرژیک، تری هگزیفنیدیل نیز می‌تواند عوارضی داشته باشد که شامل:
- خشکی دهان
- تاری دید و افزایش فشار داخل چشم (در بیماران مبتلا به گلوکوم منع مصرف دارد)
- یبوست
- احتباس ادرار
- سرگیجه و خواب‌آلودگی
- افزایش ضربان قلب (تاکی‌کاردی)
- تحریک‌پذیری یا عصبی شدن
در موارد نادر، عوارض جدی‌تری مانند گیجی، توهم، توهمات بینایی یا واکنش‌های آلرژیک رخ می دهد. در صورت مشاهده علائم شدید یا غیرمعمول، حتماً با پزشک مشورت کنید.
موارد احتیاط و منع مصرف داروی تری هگزیفنیدیل
در صورتی که شرایط زیر را دارید این دارو را با احتیاط مصرف نمایید:
- بیماری‌های قلبی: این دارو باعث افزایش ضربان قلب می شود، بنابراین در بیماران قلبی باید با احتیاط مصرف شود.
- مشکلات کلیوی و کبدی: در بیماران دارای اختلالات کلیوی یا کبدی، تنظیم دوز دارو ضروری می باشد.
- فشار چشم (گلوکوم زاویه بسته): باعث افزایش فشار داخل چشم می شود و برای افراد مبتلا به گلوکوم خطرناک است.
- مشکلات گوارشی: در صورت ابتلا به یبوست شدید یا انسداد گوارشی، مصرف دارو باید با نظر پزشک باشد.
- بزرگی پروستات و احتباس ادرار: این دارو باعث دشواری در دفع ادرار می شود.
- افراد مسن: حساسیت بیشتری به عوارض جانبی مانند گیجی، توهم و خواب‌آلودگی دارند.
- رانندگی و کار با ماشین‌آلات: می‌تواند باعث خواب‌آلودگی یا تاری دید شود، بنابراین هنگام انجام کارهایی که نیاز به دقت دارند، احتیاط کنید.
- مصرف هم‌زمان با الکل یا داروهای دیگر: احتمال تداخل دارویی وجود دارد، بنابراین باید با پزشک مشورت شود.
موارد منع مصرف:
- حساسیت به تری هگزیفنیدیل یا ترکیبات مشابه
- گلوکوم زاویه بسته تشخیص داده‌شده
- انسداد روده یا مجاری ادراری
- بیماری‌های روانی شدید (مانند روانپریشی کنترل‌نشده)
در صورت داشتن هر یک از شرایط فوق یا مشاهده علائم غیرمعمول، مصرف دارو را متوقف کرده و فوراً با پزشک مشورت کنید.
تداخلات دارویی با تری هگزیفنیدیل
تری هگزیفنیدیل با برخی داروها تداخل دارد و باعث افزایش یا کاهش اثر آن‌ها شود. مهم‌ترین تداخلات دارویی عبارت‌اند از:
- داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای (TCA) مانند آمی‌تریپتیلین، نورتریپتیلین : افزایش عوارض جانبی مانند خشکی دهان، تاری دید و یبوست.
- مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOI) مانند فنلزین و ترانیل‌سیپرومین : افزایش خطر عوارض عصبی و فشار خون بالا.
- بنزودیازپین‌ها مانند دیازپام و آلپرازولام :افزایش خواب‌آلودگی و گیجی.
- آنتی‌هیستامین‌های نسل اول مانند دیفن‌هیدرامین و کلرفنیرامین : تشدید اثرات آنتی‌کولینرژیک مانند یبوست، احتباس ادرار و خشکی دهان.
- داروهای ضداسپاسم مانند هیوسین و دیتروپان : افزایش خطر عوارض جانبی مانند احتباس ادرار و افزایش فشار داخل چشم.
- داروهای ضدروان‌پریشی (آنتی‌پسیکوتیک‌ها) مانند کلرپرومازین، هالوپریدول و ریسپریدون : کاهش اثر درمانی ضدروان‌پریشی و افزایش عوارض جانبی مانند گیجی و خشکی دهان.
- داروهای ضدپارکینسون مانند لوودوپا و کاربیدوپا : اثرات یکدیگر را کاهش می دهند، بنابراین نیاز به تنظیم دوز دارند.
- مسکن‌های مخدر مانند کدئین و مورفین : افزایش خطر خواب‌آلودگی شدید و سرگیجه.
- الکل : تشدید اثرات آرام‌بخش و خطر افت هوشیاری.
- داروهای گوارشی و ضداسیدهای (آنتی‌اسیدها) حاوی آلومینیوم و منیزیم : کاهش جذب تری هگزیفنیدیل، بنابراین باید بین مصرف این داروها فاصله باشد.
برای جلوگیری از تداخلات دارویی، قبل از مصرف تری هگزیفنیدیل، پزشک خود را از تمامی داروهای مصرفی، از جمله داروهای گیاهی و مکمل‌ها، مطلع کنید.
سوالات متداول
اگر یک دوز از دارو را فراموش کنم، چه کنم؟
در صورت فراموشی یک دوز، به‌محض یادآوری آن را مصرف کنید، اما اگر نزدیک به دوز بعدی باشد، از مصرف دوز فراموش‌شده خودداری کرده و برنامه منظم را ادامه دهید.
آیا مصرف طولانی‌مدت این دارو خطرناک است؟
مصرف طولانی‌مدت باعث وابستگی یا افزایش عوارض جانبی می شود، بنابراین باید تحت نظر پزشک باشد.
چه نکاتی در مصرف این دارو باید رعایت شود؟
- دوز دارو باید بر اساس وضعیت بالینی بیمار تنظیم شود.
- نظارت منظم پزشکی برای ارزیابی اثربخشی و شناسایی زودهنگام عوارض جانبی مهم است.
- در صورت بروز هرگونه تغییر ناگهانی در وضعیت یا عوارض جدی، به سرعت با پزشک مشورت کنید.
نکات پایانی
تری هگزیفنیدیل دارویی مؤثر در کنترل علائم پارکینسون و اختلالات حرکتی ناشی از داروهای آنتی‌سایکوتیک است. با این حال، مصرف آن باید تحت نظر پزشک صورت گیرد تا از بروز عوارض جانبی جدی جلوگیری شود. شناخت دقیق موارد مصرف، مکانیسم اثر و تداخلات دارویی این دارو به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کند.
منبع:
