بیماری سل چیست؟ تشخیص و درمان آن

بیماری سل همچنان یک نگرانی قابل توجه برای سلامت جهانی است و میلیون ها نفر در سراسر جهان تحت تأثیر قرار دارند. در این مقاله، بیماری سل، تشخیص آن و گزینه های درمانی موجود را بررسی خواهیم کرد.

آشنایی با بیماری سل

بیماری سل (TB) یک بیماری عفونی مسری است که توسط باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می شود. در درجه اول ریه ها را درگیر می کند اما می تواند سایر قسمت های بدن را نیز درگیر کند.

سل زمانی که فرد مبتلا سرفه، عطسه یا صحبت می کند و قطرات عفونی ترشح می کند، از طریق هوا منتقل می شود. در حالی که سل در درجه اول ریه ها را تحت تاثیر قرار می دهد (سل ریوی)، می تواند به سایر اندام ها و بافت ها نیز سرایت کند (سل خارج ریوی).

تشخیص بیماری سل

تست پوستی توبرکولین (TST): تست پوستی توبرکولین که به تست مانتو نیز معروف است، شامل تزریق مقدار کمی توبرکولین مشتق پروتئین خالص (PPD) به پوست است. پس از 48 تا 72 ساعت، یک متخصص محل تزریق را از نظر برآمدگی قرمز رنگ بررسی می کند. TST مثبت نشان دهنده قرار گرفتن در معرض باکتری سل است اما بیماری فعال را تایید نمی کند.

سنجش رهاسازی اینترفرون گاما (IGRAs): IGRA ها آزمایش های خونی هستند که میزان آزادسازی اینترفرون گاما را در پاسخ به آنتی ژن های اختصاصی سل اندازه گیری می کنند. این آزمایش ها به تشخیص اینکه آیا فرد به باکتری سل آلوده شده است یا خیر کمک می کند.

اشعه ایکس قفسه سینه: اشعه ایکس قفسه سینه معمولاً برای غربالگری سل ریوی استفاده می شود. می‌تواند ناهنجاری‌هایی را در ریه‌ها، مانند گره‌ها، حفره‌ها یا ارتشاح‌ها نشان دهد که نشان دهنده سل فعال است.

آزمایش خلط: نمونه‌های خلط جمع‌آوری می‌شوند و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شوند تا وجود باسیل‌های اسید فاست که نشان‌دهنده عفونت سل هستند، تشخیص داده شود. این آزمایش به تایید تشخیص و ارزیابی عفونی بودن فرد کمک می کند.

آزمایش‌های مولکولی: آزمایش‌های مولکولی، مانند واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR)، می‌توانند به سرعت مواد ژنتیکی باکتری سل را شناسایی کنند. این آزمایش‌ها تشخیص سریع‌تری را ارائه می‌کنند، به‌ویژه در مواردی که مشکوک به سویه‌های سل مقاوم به دارو هستند.

درمان بیماری سل

درمان سل معمولاً شامل ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌هایی است که به مدت چند ماه مصرف می‌شود تا از ریشه‌کنی کامل باکتری اطمینان حاصل شود. رایج ترین داروهای مورد استفاده برای درمان سل عبارتند از:

• ایزونیازید (INH): این آنتی بیوتیک جزء کلیدی رژیم استاندارد درمان بیماری سل است. این به کشتن باکتری ها و جلوگیری از تکثیر بیشتر آن کمک می کند.
• ریفامپین (RIF): ریفامپین یکی دیگر از داروهای مهم مورد استفاده در درمان سل است. با مهار رشد باکتری و جلوگیری از مقاومت آن در برابر سایر آنتی بیوتیک ها عمل می کند.
• پیرازین آمید (PZA): پیرازین آمید اغلب در مرحله اولیه درمان سل استفاده می شود. این به از بین بردن سریع باکتری ها کمک می کند.
• اتامبوتول (EMB): اتامبوتول معمولاً همراه با سایر داروها برای جلوگیری از ایجاد مقاومت دارویی تجویز می شود.
• استرپتومایسین: در برخی موارد، استرپتومایسین ممکن است برای درمان بیماری سل مقاوم به دارو استفاده شود. از طریق تزریق انجام می شود.

درمان با مشاهده مستقیم (DOT): برای اطمینان از پایبندی به درمان، پزشکان ممکن است DOT را اجرا کنند، جایی که یک پرستار یا شخص تعیین شده دیگر مستقیماً بیمار را در حال مصرف دارو مشاهده می کند.

تکمیل دوره کامل درمان طبق تجویز پزشک ضروری است، حتی اگر علائم قبل از تکمیل بهبود یابد. عدم درمان کامل می تواند منجر به مقاومت دارویی و ظهور مجدد بیماری سل فعال شود.

یشگیری و کنترل سل

راهبردهای پیشگیری و کنترل نقش مهمی در کاهش بار بیماری سل دارند:

واکسیناسیون BCG: واکسن Bacillus Calmette-Guérin (BCG) به نوزادان در بسیاری از کشورها با بار بالای سل تزریق می شود. در حالی که محافظت کامل در برابر تمام اشکال بیماری سل ایجاد نمی کند، می تواند به پیشگیری از اشکال شدید بیماری در کودکان کمک کند.

اقدامات کنترل عفونت: اجرای اقدامات کنترل عفونت در مراکز بهداشتی درمانی، مانند تهویه مناسب، استفاده از ماسک و ایزوله کردن افراد عفونی، به جلوگیری از گسترش سل کمک می کند.

ردیابی و آزمایش تماس: شناسایی افرادی که تماس نزدیک با افراد مبتلا به سل داشته اند، امکان آزمایش زودهنگام و درمان عفونت نهفته سل یا بیماری فعال را فراهم می کند.

درمان عفونت سل نهفته: درمان افراد مبتلا به عفونت سل نهفته می تواند از پیشرفت به سل فعال جلوگیری کند. این امر به ویژه برای افرادی که در معرض خطر بالاتر ابتلا به بیماری فعال هستند بسیار مهم است.

تشخیص و درمان بهبود یافته: گسترش دسترسی به ابزارهای تشخیصی دقیق و سریع، مانند GeneXpert MTB/RIF و سنجش‌های مولکولی، می‌تواند تشخیص زودهنگام و درمان مناسب را تسهیل کند. تضمین دسترسی جهانی به داروهای ضد سل با کیفیت تضمین شده برای سل حساس و مقاوم به دارو حیاتی است.

تقویت سیستم های بهداشتی: ایجاد سیستم های مراقبت های بهداشتی قوی، آموزش کارکنان مراقبت های بهداشتی و بهبود زیرساخت های آزمایشگاهی اجزای ضروری برنامه های کنترل بیماری سل هستند

همه گیرشناسی

سل یک نگرانی جهانی برای سلامتی است که تأثیر قابل توجهی بر سلامت عمومی دارد. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، تخمین زده می‌شود که در سال 2020 حدود 10 میلیون نفر در سراسر جهان به سل مبتلا شده‌اند که 1.4 میلیون مورد مرگ ناشی از این بیماری است. سل در محیط های محدود به منابع، به ویژه در کشورهای با درآمد کم و متوسط شایع است. با این حال، می تواند افراد را در هر منطقه ای از جهان تحت تاثیر قرار دهد.

عوامل موثر در ابتلا به بیماری سل

برخی عوامل خطر ابتلا به سل را افزایش می دهند:

سیستم ایمنی ضعیف: افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، مانند افرادی که مبتلا به HIV/AIDS، سوءتغذیه، یا برخی شرایط پزشکی خاص (مانند دیابت، سرطان) هستند، بیشتر مستعد ابتلا به بیماری سل هستند.

تماس نزدیک: گذراندن زمان در مجاورت فرد مبتلا خطر انتقال را افزایش می دهد.

سن: کودکان خردسال و بزرگسالان بیشتر در برابر عفونت سل و اشکال شدید آن آسیب پذیر هستند.

سیگار کشیدن: سیگار به ریه ها آسیب می رساند و سیستم ایمنی بدن را ضعیف می کند و افراد سیگاری را مستعد ابتلا به عفونت سل می کند.

شرایط زندگی پر ازدحام یا تهویه ضعیف: زندگی در فضاهای شلوغ با تهویه ضعیف می تواند خطر انتقال سل را افزایش دهد.

سوء مصرف مواد: مصرف داخل وریدی مواد مخدر و مصرف بیش از حد الکل می تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند و خطر ابتلا به سل را افزایش دهد.

بیماری سل مقاوم به دارو

ظهور سل مقاوم به دارو چالش مهمی را برای تلاش‌های کنترل سل ایجاد می‌کند. سل مقاوم به چند دارو (MDR-TB) حداقل به دو تا از موثرترین داروهای خط اول ضد سل، ایزونیازید و ریفامپین مقاوم است. سل بسیار مقاوم به دارو (XDR-TB) به داروهای بیشتری از جمله داروهای خط دوم نیز مقاوم است. درمان سل مقاوم به دارو نیاز به رژیم های تخصصی و مدت زمان طولانی تر درمان دارد که اغلب با داروهای گران قیمت تر و سمی تر است.

نکات پایانی

بیماری سل یک مشکل دائمی بهداشت جهانی است. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب در کنترل شیوع بیماری و جلوگیری از عوارض شدید بسیار مهم است. با اجرای روش‌های تشخیصی مؤثر، مانند آزمایش‌های پوستی توبرکولین، عکس‌برداری با اشعه ایکس قفسه سینه، و آزمایش‌های خلط، پزشکان می‌توانند موارد سل را به‌سرعت شناسایی کنند.

درمان شامل ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌هایی است که برای چندین ماه مصرف می‌شوند و از ریشه‌کنی کامل باکتری‌ها اطمینان می‌دهند. پیروی از اقدامات درمانی و پیشگیرانه مانند واکسیناسیون، کنترل عفونت و ردیابی تماس، در کاهش بار سل و حفظ سلامت عمومی حیاتی است.

مجله سلامت داروخانه آنلاین توصیه میکند، اگر مشکوک به عفونت سل هستید یا در تماس نزدیک با یک فرد مبتلا بوده اید، مهم است که برای تشخیص و درمان مناسب به دنبال مراقبت های پزشکی باشید.