برای بسیاری از عمل های جراحی بیهوشی لازم است. بدون بیهوشی فرد نمی تواند درد حین عمل را تحمل کند و عمل امکان پذیر نمی باشد. بیهوشی به معنی از دست دادن موقت حافظه است تا عمل جراحی راحت تر انجام شود. بیهوشی می تواند عوارضی به همراه داشته باشد هرچند این عوارض بسیار نادر هستند. در ادامه این مطلب به عوارض بیهوشی عمومی در افراد خواهیم پرداخت.
بیهوشی چیست؟
بیهوشی به عملیاتی پزشکی گفته می شود که باعث می شود بیمار درد حین جراحی را حس نکند. بیهوشی انواع مختلفی دارد؛ گاهی بیهوشی موضعی است و تنها بخشی از بدن را بی حس می کند و گاهی عمومی است و با بی حس کردن مغز باعث به خواب رفتن بیمار در کل عمل می شود. این نوع بیهوشی برای جراحی سر، قفسه سینه و شکم کاربرد دارد.
بیهوشی چگونه انجام می شود؟
داروی بیهوشی می تواند به صورت گاز استنشاقی یا وریدی پیش از جراحی یا حین آن استفاده شود. با به کار بردن هر یک از این روش ها بیمار وارد سطح هوشیاری عمیقتری از خواب می شود به طوریکه دیگر به محیط اطراف آگاه نخواهد بود و درد را حس نخواهد کرد. بیهوشی همچنین باعث فلج موقت عضلات می شود تا فرد حین عمل بی حرکت بماند. به دلیل اینکه در حالت بیهوشی ماهیچه های تنفسی نیز فلج می شوند لوله تنفسی وارد گلو می شود که به دستگاه اکسیژن رسانی وصل است.
بیهوشی عمومی چه عوارض شایعی دارد؟
به صورت کلی پزشک و تیم جراحی می توانند با نحوه عملکرد خود نقش مهمی در پیشگیری از عوارض بیهوشی عمومی داشته باشند و این کار را با تجویز دارو و انجام مراقبت های پیش و حین بیهوشی انجام دهند. پس از جراحی نیز بیمار تحت نظر است تا اگر مشکلی پیش آمد سریع برطرف شود. عوارض بیهوشی به طور معمول پس از چند ساعت از بین می روند. این عوارض به شرح زیرند:
تهوع و استفراغ
یکی از شایع ترین عوارض بیهوشی عمومی تهوع و استفراغ است. افرادی که سابقه این مسئله را در جراحی های قبلی داشته اند بیشتر در معرض این مشکل هستند. برای پیشگیری از این مسئله، قبل از عمل داروهای ضد تهوع تجویز می شود. ممکن است پس از عمل نیز در صورت بروز این عوارض داروهایی تجویز شوند.
خشکی دهان
خشکی دهان نیز یکی از عوارض بیهوشی عمومی است. خشکی دهان به دلیل نخوردن آب و غذا پیش و حین جراحی ایجاد می شود. این عارضه حدود 24 ساعت پش از جراحی از بین می رود. برای رفع آن می توان از آب و یخ استفاده کرد.
گلودرد و گرفتگی صدا
به دلیل استفاده از لوله تنفسی حین عمل ممکن است فرد دچار گلودرد یا گرفتگی صدا شود. اگر جراحی طولانی باشد این مشکل نیز بیشتر دیده می شود. راهی برای پیشگیری از این مشکل وجود ندارد و تنها پس از عمل می توان از داروهایی برای کاهش درد استفاده کرد.
لرز
برخی از داروهای مورد استفاده در بیهوشی می توانند باعث لرز شوند. لرز همچنین می تواند به دلیل کاهش یافتن دمای بدن حین جراحی باشد. این مسئله اگر ناشی از داروی بیهوشی باشد با از بین رفتن اثر دارو نیز برطرف می شود. لرز می تواند ناشی از تب پس از جراحی نیز باشد. اگر بیمار دچار تب است ممکن است دچار عفونت باشد.
درد عضلات
یکی از عوارض بیهوشی عمومی می تواند درد عضلات باشد. داروهای فلج کننده عضلات که از سست کننده های عضلانی قوی هستند همراه با بیهوشی عمومی استفاده می شوند و درد عضلات را به همراه خواهند داشت. همچنین بی حرکتی در طول جراحی نیز می تواند عامل آن باشد. درد کمر که پس از جراحی گزارش می شود معمولا به دلیل بی حرکتی در طول جراحی است.
خارش پوست
بسیاری از داروهایی که حین عمل و پس از جراحی استفاده می شوند می توانند خارش پوست را به همراه داشته باشند.
خواب آلودگی
از جمله عوارض بیهوشی عمومی خواب آلودگی است. مشکل خواب آلودگی و گیجی پس از جراحی شدید است اما پس از یک خواب شبانه کامل برطرف می گردد.
عوارض جدی بیهوشی عمومی
جدای از مواردی که گفته شد و از جمله عوارض بیهوشی عمومی هستند برخی عوارض جدی تر هستند و نیاز به درمان پزشکی خواهند داشت. مواردی که در ادامه می آیند از جمله این عوارض می باشند:
گیجی
پس از بهوش آمدن حالت روانی بیمار مختل می شود. بیدار شدن در محیطی ناآشنا و دیدن افراد غریبه نیز می تواند این وضعیت را تشدید کند. بیماران کهنسال، مبتلا به آلزایمر و سایر بیماری های ذهنی و زوال عقل بیشتر در معرض این مشکل هستند. بستری شدن در بخش مراقبت های ویژه نیز می تواند گیجی را تشدید کند. بودن در معرض محرک هایی مانند نور، صدای دستگاه ها و کارکنان بیمارستان می تواند گیجی بیمار را افزایش دهد. معمولا مشکلات گیجی و ذهنی زمانیکه داروی بیهوشی از بدن خارج شود از بین می روند.
مشکلات ادراری
یکی از عوارض بیهوشی عمومی مختل کردن عملکرد مثانه است. بیهوشی عمومی باعث فلج شدن ماهیچه مثانه می شود. این مسئله نه تنها باعث می شود دفع ادرار سخت باشد بلکه توانایی تشخیص زمان ادرار را در فرد مختل می کند. به همین دلیل در بیشتر جراحی ها باید سوند فولی گذاشته شود تا ادرار را مستقیم از مثانه خالی کند. هم بیهوشی و هم سوند پس از برداشتن می توانند باعث مشکلات ادراری یا نشت ادرار شوند.
پس از سوند گذاری سوزش هنگام ادرار و احساس آزردگی نیز شایع است. برخی مواقع این علائم با عفونت مجرای ادراری اشتباه گرفته می شوند. هرچند سوند ممکن است خطر ابتلا به عفونت مجرای ادراری را بالا ببرد اما این مشکل در بیشتر بیماران دیده نمی شود.
مشکلات روده ای
عملکرد روده نیز مانند مثانه تحت تاثیر داروهای بیهوشی قرار می گیرد. ممکن است در برخی موارد روده ها در حرکت دادن غذا و مواد دفعی در طول لوله گوارش تا چند روز ناتوان شوند. به این عارضه فلج ایلئوس می گویند و معمولا 5 روز پس از جراحی از بین می رود. در جراحی های سرپایی، بیمار تا زمانی که موفق به دفع گاز نشده است باید در ریکاوری بماند و پس از آن به خانه بازگردد. عدم دفع گاز می تواند نشانه وجود ایلئوس در فرد باشد.
آسپیره شدن
آسپیره شدن نیز از عوارض بیهوشی عمومی می باشد. آسپیره شدن به این معنی است که غذا یا مایعات حین جراحی وارد ریه شود. این مسئله در زندگی روزمره با اصطلاح پرت شدن چیزی در گلو توصیف می شود که ریه ها با سرفه و با فرستادن مایع یا غذا به بالا خود را پاک می کنند. از آنجاییکه در جراحی امکان سرفه کردن وجود ندارد و فرد نمی داند دچار آسپیره شده این مسئله می تواند مشکلات جدی برایش ایجاد کند.
زمانیکه غذای هضم نشده وارد ریه شود می تواند باعث بیماری ذات الریه یا سینه پهلو در فرد گردد. برای جلوگیری از این مسئله تا چند ساعت مشخص پیش از جراحی نباید نوشیدنی و خوردنی مصرف شود. زمانیکه معده خالی است احتمال بروز این مشکل کمتر می باشد.
زمانیکه آسپیره به ذات الریه بیانجامد باید بیمار آنتی بیوتیک مصرف کند و دوباره در بیمارستان بستری شود.
لخته شدن خون
یکی از عوارض بیهوشی عمومی می تواند افزایش خطر ایجاد لخته خونی در فرد باشد. به دلیل اینکه فرد چندین ساعت حین عمل ثابت است این مشکل ممکن است رخ دهد که ترومبوز وریدی نام دارد و بیشتر در پاها ایجاد می شود.
آگاهی حین بیهوشی
این عارضه به ندرت رخ می دهد و زمانی پیش می آید که فرد هوشیاری خود را پیش از عمل به صورت کامل از دست نداده است. بیمارانی که حین عمل به هوش می آیند ممکن است مکالمه های درون اتاق عمل را شنیده باشند یا حتی هر اتفاقی را حین عمل دیده یا حس کرده باشند. اگر داروی بیهوشی مناسب استفاده شود این مسئله اتفاق نمی افتد.
هایپرترمیا بدخیم
یکی از عوارض جدی بیهوشی عمومی این مشکل است. این مسئله باعث تب بالا و انقباض عضلات در فرد می شود و اگر تشخیص داده نشود و درمان نگردد می تواند باعث از کار افتادن اندام های بدن شود. این مشکل در واکنش بدن به داروهای بیهوشی به وجود می آید و می تواند باعث مرگ شود. اگر فردی سابقه این مشکل را در خانواده داشته باشد آزمایش خون می تواند نشان دهد این ژن در فرد وجود دارد یا نه!
چه افرادی بیشتر در معرض عوارض بیهوشی عمومی هستند؟
عوارض بیهوشی عمومی می تواند به شرایط زیر وابسته باشد:
- وضعیت حال فرد و سابقه پزشکی: برخی بیماری ها مانند بیماری های قلبی، مغزی، ریوی و کلیوی می توانند عوارض بیهوشی عمومی را افزایش دهند.
- سابقه خانوادگی: اگر فردی از خانواده به داروی بیهوشی حساس باشد این مسئله می تواند در بقیه اعضای خانواده نیز دیده شود.
- سبک زندگی: سیگار کشیدن و مصرف مواد مخدر و الکل می تواند باعث عوارض بیهوشی عمومی شوند.
- داروی بیهوشی: نوع داروی بیهوشی می تواند روی عوارض اثر بگذارد.
- عمل جراحی: سنگینی و طول عمل می تواند روی عوارض بیهوشی عمومی تاثیر داشته باشد.
بیهوشی برای چه افرادی می تواند خطرساز باشد؟
بیهوشی عمومی اقدامی خطرناک نیست و امن می باشد. حتی افراد با بیماری های شدید می توانند به صورت کامل بیهوش شوند و عارضه خاصی نداشته باشند. در واقع خود عمل می تواند باعث ایجاد خطراتی برای فرد شود. افراد مسن و کسانی که عمل های سنگین و طولانی دارند بیشتر در معرض عوارض بیهوشی عمومی می باشند. عوارضی مانند گیجی پس از جراحی، ذات الریه، سکته مغزی و حمله مغزی می توانند از جمله عواقب ناخوشایند در این افراد باشد.
آیا کودکان نیز دچار عوارض بیهوشی عمومی می شوند؟
عوارض بیهوشی عمومی به ندرت در کودکان دیده می شود و در صورت وقوع بسیار ملایم همچون تهوع و سستی در کودک می باشد. از آنجا که مطالعات حیوانی نشان داده ممکن است داروهای آرام بخش درکودکان زیر سه سال بر رشد و تکامل مغز اثر بگذارد توصیه می شود جراحی غیرضروری به بعد از 3 سالگی موکول شود. لازم به ذکر است تحقیقات روی کودکان زیر یک سال که تنها 1 بار بیهوشی را تجربه کرده بودند نشان داد این مسئله بر روی آی کیو آنها اثری نداشته است اما به مطالعات بیشتری در این مورد نیاز است.
مجله سلامت داروخانه آنلاین مطالعه مطالب زیر را به شما پیشنهاد می دهد:
- آیا کولونوسکوپی نیاز به بیهوشی دارد؟
- بیهوشی برای کدام دسته از افراد خطرناک است؟
