سوختگی ناشی از لیزر از جمله مسائلی است که با گسترش استفاده از فناوری‌های نوری، به ویژه در حوزه‌های پزشکی و زیبایی، اهمیت یافته‌است. لیزر (LASER: Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation) ابزاری است که امروزه در صنایع مختلف از جمله پزشکی، مخابرات، پژوهش‌های علمی، نظامی و زیبایی کاربرد دارد. با توجه به کاربردهای گسترده لیزر، احتمال بروز حوادث ناخواسته و سوختگی‌های ناشی از آن وجود دارد. سوختگی ناشی از لیزر ، به دلیل ویژگی‌های خاص پرتو لیزر مانند تمرکز بالا و انرژی زیاد، می‌تواند به سرعت عمق‌دار شده و به بافت‌های زیرپوستی را نیز آسیب برساند.
فناوری لیزر و ویژگی‌های آن
لیزر از طریق فرآیند تشدید تابش نوری تولید می‌شود؛ فرآیندی که در آن نور به‌طور همزمان و در فاز (همزمانی موجی) ایجاد می‌شود. ویژگی‌های مهم لیزر عبارتند از:
- تمرکز بالا: امکان متمرکز کردن انرژی در یک نقطه کوچک که باعث افزایش شدت تابش می‌شود.
- همگنی طیف: داشتن یک طول موج مشخص که باعث کاربردهای دقیق در حوزه‌های علمی و پزشکی می‌شود.
- انرژی بالا: قدرت بالای پرتو که می‌تواند منجر به تغییرات فیزیکی و شیمیایی در بافت‌ها شود.
این ویژگی‌ها باعث شده‌اند که لیزر در کاربردهایی مانند جراحی، برش و حکاکی مورد استفاده قرار گیرد؛ اما در صورت عدم رعایت نکات ایمنی، به ایجاد سوختگی‌های شدید منجر می شود.
انواع سوختگی ناشی از لیزر
1. سوختگی ناشی از لیزر موهای زائد
لیزر موهای زائد به عنوان یکی از روش‌های محبوب حذف مو، در بسیاری از کلینیک‌های زیبایی ارائه می‌شود. با وجود مزایای فراوان این روش، گزارش‌های متعددی از بروز سوختگی‌های پوستی ناشی از آن مشاهده شده است. عوامل مؤثر در بروز این سوختگی‌ها عبارتند از:
- تنظیمات نامناسب دستگاه: استفاده از پارامترهایی مانند انرژی (fluence)، طول موج و زمان پالس که با نوع پوست یا رنگ مو سازگار نباشد.
- عدم استفاده از سیستم‌های خنک‌کننده: نداشتن تجهیزات یا تکنیک‌های مناسب برای کاهش دمای سطح پوست در طول فرآیند، که منجر به تجمع حرارت می‌شود.
- عوامل فردی: تفاوت‌های فیزیولوژیکی پوست و وجود حساسیت‌های پوستی، که ریسک سوختگی را افزایش می‌دهد.
2. سایر سوختگی‌های ناشی از لیزر
در سایر کاربردهای لیزری نیز احتمال ایجاد آسیب وجود دارد:
- سوختگی‌های ناشی از لیزرهای درمانی و زیبایی: در روش‌هایی مانند لیزرهای بازسازی پوست (لیزر فرکشنال) برای درمان چین و چروک یا جای زخم‌های آکنه، سوختگی‌های سطحی یا میان‌عمقی گاهی رخ می دهد که معمولاً با تنظیمات دقیق قابل کنترل هستند.
- سوختگی‌های ناشی از لیزرهای صنعتی یا جراحی: در محیط‌های صنعتی یا جراحی‌های دقیق که از لیزر برای برش یا منوپلاستی استفاده می‌شود، تماس تصادفی یا تنظیمات نادرست می‌تواند باعث ایجاد آسیب‌های حرارتی شود.
- سوختگی‌های ناشی از استفاده نادرست در محیط‌های غیر تخصصی: به عنوان مثال، استفاده از دستگاه‌های لیزری در شرایط خانگی یا بدون نظارت متخصص می‌تواند منجر به سوختگی‌های ناخواسته شود.
در هر یک از این موارد، اصول اولیه مانند ارزیابی دقیق نوع پوست، استفاده از تجهیزات حفاظتی و تنظیمات صحیح دستگاه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
مکانیزم‌های ایجاد سوختگی ناشی از لیزر
سوختگی‌های لیزری از طریق انتقال مستقیم انرژی پرتو به بافت‌های پوستی ایجاد می‌شوند. زمانی که انرژی لیزر توسط سلول‌های پوستی جذب می‌شود، به شکل حرارت در می‌آید و در صورت عبور از آستانه تحمل سلولی، تخریب ساختار سلولی رخ می‌دهد. در مواردی مانند لیزر موهای زائد، تمرکز انرژی بالا و عدم خنک‌کنندگی مناسب باعث افزایش دمای موضعی و ایجاد آسیب‌های حرارتی می‌شود.
آیا سوختگی ناشی از لیزر درجه بندی دارند؟
بله، سوختگی ناشی از لیزر بسته به نوع پرتو، شدت انرژی و ناحیه برخورد به چند درجه کلی تقسیم می‌شود:
- سوختگی‌های سطحی (درجه اول): شامل قرمزی، التهاب و گرما در ناحیه موردنظر که معمولاً طی چند روز بهبود می‌یابد.
- سوختگی‌های متوسط (درجه دوم): ایجاد تاول، تغییر رنگ پوست و درد شدید. این نوع سوختگی نیاز به مراقبت بیشتر دارد.
- سوختگی‌های عمیق (درجه سوم): آسیب شدید به پوست و حتی بافت‌های زیرین که به زخم‌های دائمی و تغییرات رنگی پوست منجر می شود.
علاوه بر این موارد، برخورد ناخواسته پرتو لیزر با چشم می‌تواند باعث سوختگی‌های چشمی شده و در موارد شدید، آسیب‌های جدی مانند کوری را به همراه داشته باشد. بنابراین تشخیص دقیق نوع سوختگی برای انتخاب درمان مناسب اهمیت فراوانی دارد.
سوختگی ناشی از لیزر موهای زائد چرا اتفاق می‌افتد؟
لیزر موهای زائد با استفاده از پرتوی نوری که به ملانین (رنگدانه مو) جذب می‌شود، فولیکول مو را تخریب می‌کند. اما در برخی شرایط، این گرما به بافت‌های اطراف نیز انتقال می‌یابد و باعث سوختگی می‌شود. عوامل زیر در بروز این نوع سوختگی نقش دارند:
- استفاده از شدت بالای انرژی: زمانی که تنظیمات دستگاه به درستی انجام نشود، احتمال سوختگی ناشی از لیزر افزایش می‌یابد.
- عدم رعایت نوع پوست و رنگدانه: پوست‌های تیره‌تر مستعد جذب بیشتر انرژی لیزر هستند، که می‌تواند باعث گرم شدن بیش از حد و سوختگی شود.
- استفاده از دستگاه نامناسب: برخی دستگاه‌های لیزر برای انواع خاصی از پوست مناسب نیستند.
- عدم خنک‌سازی مناسب: برخی دستگاه‌های جدید از سیستم خنک‌کننده استفاده می‌کنند، اما اگر این سیستم به درستی کار نکند، خطر سوختگی بالا می‌رود.
- قرار گرفتن در معرض آفتاب قبل یا بعد از لیزر: افزایش حساسیت پوست به گرما می‌تواند خطر سوختگی و تغییرات رنگدانه‌ای را افزایش دهد.
- استفاده نادرست از ژل‌های بی‌حسی: برخی از این ژل‌ها می‌توانند تأثیر بر عمق نفوذ لیزر داشته باشند و باعث سوختگی شوند.
علائم و نحوه تشخیص سوختگی ناشی از لیزر
علائم سوختگی ناشی از لیزر معمولا شامل موارد زیر است:
- قرمزی و التهاب شدید در ناحیه تحت درمان
- تاول و پوسته‌پوسته شدن
- درد مداوم و احساس سوزش
- تغییر رنگ پوست (تیره یا روشن شدن)
- ایجاد زخم‌های سطحی یا عمیق
روش‌های تشخیص
برای ارزیابی دقیق شدت سوختگی ناشی از لیزر ، پزشکان از روش‌های زیر استفاده می کنند:
- معاینات بالینی: ارزیابی بصری و لمسی از ناحیه آسیب‌دیده.
- تصویربرداری: استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری مانند اولتراسونوگرافی یا تصویربرداری مادون قرمز برای تشخیص عمق آسیب.
- آزمایش‌های آزمایشگاهی: در برخی موارد، آزمایش‌های خونی و بیوشیمیایی به منظور بررسی پاسخ سیستم ایمنی و التهاب مورد نیاز است.
روش‌های درمان سوختگی ناشی از لیزر
درمان سوختگی ناشی از لیزر بسته به شدت آسیب متفاوت است:
درمان‌های خانگی
- کمپرس سرد: بلافاصله پس از مشاهده علائم، استفاده از کمپرس یخ (به‌صورت غیرمستقیم) می‌تواند التهاب را کاهش دهد.
- ژل آلوئه‌ورا: خاصیت ضدالتهابی دارد و به ترمیم پوست کمک می‌کند.
- مرطوب‌کننده‌های ترمیم‌کننده: کرم‌هایی مانند وازلین، بپانتن یا کرم‌های حاوی ویتامین E برای حفظ رطوبت پوست مناسب هستند.
- نوشیدن آب کافی: کمک به بهبود سریع‌تر پوست می‌کند.
452,000 تومان
درمان‌های دارویی
- کرم‌های کورتیکواستروئیدی: در صورت التهاب شدید، پزشک کرم‌های ضدالتهاب را تجویز می کند.
- آنتی‌بیوتیک‌های موضعی: در صورتی که تاول‌ها باز شوند، برای جلوگیری از عفونت نیاز به آنتی‌بیوتیک می باشد.
- مسکن‌های خوراکی: در صورت درد شدید، داروهایی مانند ایبوپروفن یا استامینوفن تجویز می‌شود.
درمان‌های پزشکی
- لیزر درمانی ترمیمی: برای کاهش لک و جای سوختگی‌های شدید.
- پیوند پوست: در موارد سوختگی ناشی از لیزر درجه سه که تخریب شدید رخ داده باشد.
پیشگیری از سوختگی ناشی از لیزر
پیشگیری از سوختگی ناشی از لیزر نیازمند رعایت دقیق اصول ایمنی و استفاده از تجهیزات مناسب است:
- آموزش تخصصی: ارائه آموزش‌های جامع به اپراتورها و متخصصین در زمینه تنظیمات دستگاه و شناسایی نوع پوست مناسب.
- تنظیمات دقیق دستگاه: استفاده از پارامترهای مناسب (انرژی، طول موج، زمان پالس) بر اساس نوع پوست و رنگ مو.
- سیستم‌های خنک‌کننده: به کارگیری فناوری‌های خنک‌کننده در دستگاه‌های لیزری، به ویژه در لیزر موهای زائد.
- استفاده از تجهیزات حفاظتی: پوشش‌های محافظ و عینک‌های مناسب برای جلوگیری از تماس ناخواسته با پرتو.
- مشاوره پیش از درمان: ارزیابی دقیق سابقه پزشکی و شرایط پوستی فرد برای انتخاب روش مناسب.
چه زمانی باید در اثر سوختگی ناشی از لیزر به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر پس از انجام لیزر علائم زیر را تجربه کردید، باید هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید:
- اگر ناحیه‌ای که لیزر شده دچار تاول‌های بزرگ یا زخم‌های باز شود، احتمال عفونت وجود دارد و نیاز به درمان پزشکی دارید.
- دردی که پس از چند ساعت یا چند روز کاهش نیابد و حتی بدتر شود.
- اگر قرمزی و تورم بعد از ۲۴ تا ۴۸ ساعت کاهش نیافت یا گسترش پیدا کرد.
- خروج چرک، بوی نامطبوع، افزایش گرما در ناحیه لیزر شده یا تب می‌تواند نشانه عفونت باشد و نیاز به درمان آنتی‌بیوتیکی دارد.
- اگر پوست به‌صورت غیرمعمول تیره یا روشن شد و این تغییر ماندگار به نظر می‌رسد.
- اگر خارش شدید، کهیر یا التهاب گسترده در بدن ایجاد شد، احتمال واکنش آلرژیک وجود دارد که باید بررسی شود.
در صورت مشاهده هر یک از این علائم، بهتر است درمان خانگی را متوقف کرده و با پزشک متخصص پوست مشورت کنید تا از عوارض طولانی‌مدت جلوگیری شود.
نکات پایانی
سوختگی ناشی از لیزر یکی از عوارضی است که در اثر استفاده نامناسب از این فناوری می‌تواند رخ دهد. آگاهی از علل، روش‌های پیشگیری و درمان‌های مؤثر می‌تواند به کاهش خطرات و بهبود سریع‌تر آسیب‌ها کمک کند. انتخاب یک مرکز درمانی معتبر و رعایت مراقبت‌های بعد از لیزر نقش مهمی در کاهش احتمال بروز این مشکل دارد.
منبع:
