شیمی درمانی (chemotherapy) یک درمان دارویی است که از مواد شیمیایی قوی برای از بین بردن سلول های سریع الرشد در بدن شما استفاده می کند. شیمی درمانی اغلب برای درمان سرطان استفاده می شود، زیرا سلول های سرطانی بسیار سریعتر از اکثر سلول های بدن رشد و تکثیر می شوند. در واقع شیمی درمانی نوعی درمان سرطان است. این درمان یکی از چندین درمان سرطان است که از داروها علیه انواع مختلف سرطان استفاده می کند. سایر درمان های دارویی عبارتند از:
- هورمون درمانی: داروهایی که از دریافت هورمون های لازم برای رشد برخی سرطان ها جلوگیری می کند.
- ایمونوتراپی: داروهایی که به سیستم ایمنی بدن شما کمک می کند تا با سرطان مبارزه کند.
- درمان هدفمند: داروهایی که نحوه تکثیر و رفتار سلول های سرطانی را تغییر می دهند.
یک انکولوژیست پزشکی بر درمان نظارت می کند. این پزشکان در شیمی درمانی و سایر داروهای ضد سرطان تخصص دارند. شیمی درمانی در برخی شرایط با جراحی یا پرتودرمانی برای درمان سرطان استفاده می شود.
شیمی درمانی چگونه اثر می کند؟
سلول های سرطانی به طور غیرقابل کنترلی رشد و تقسیم می شوند. شیمی درمانی سلول های سرطانی را از بین می برد و از تکثیر آنها جلوگیری می کند.
انکولوژیست شما از شیمی درمانی به روش های مختلفی استفاده می کند:
- درمان کمکی: شیمی درمانی سلول های سرطانی را پس از جراحی یا پرتودرمانی از بین می برد.
- درمان درمانی: شیمی درمانی (که ممکن است شامل پرتودرمانی و/یا جراحی نیز باشد) سرطان را از بین می برد و باز نمی گردد.
- درمان نئوادجوانت: شیمی درمانی تومور را قبل از جراحی یا پرتودرمانی کوچک می کند.
- درمان تسکینی: شیمی درمانی تومورها را کوچک می کند و علائم را کاهش می دهد اما سرطان را درمان نمی کند.
چه نوع سرطان هایی را می توان با شیمی درمانی درمان کرد؟
شیمی درمانی می تواند طیف وسیعی از سرطان ها را درمان کند، از جمله:
- سرطان اولیه: سرطانی که به سایر نواحی بدن شما سرایت نکرده است.
- سرطان متاستاتیک: سرطانی که به سایر نواحی بدن شما سرایت کرده است.
نوع شیمی درمانی که دریافت می کنید به عوامل مختلفی بستگی دارد:
- محل سرطان
- مرحله سرطان یا اینکه چقدر پیشرفته است
- سلامت کلی شما
شیمی درمانی می تواند عوارض جانبی ناخوشایندی ایجاد کند، اگرچه بسیاری از آنها قابل درمان یا پیشگیری هستند و بیشتر آنها پس از توقف درمان برطرف می شوند. پیش بینی اینکه چه عوارض جانبی خواهید داشت دشوار است.
عوارض جانبی رایج شیمی درمانی
خستگی
خستگی یکی از شایع ترین عوارض شیمی درمانی است. بسیاری از افرادی که تحت درمان هستند، اغلب احساس خستگی می کنند یا به راحتی از انجام کارهای روزمره خسته می شوند.
رعایت موارد زیر می تواند کمک کند:
- استراحت کافی داشته باشید
- از انجام کارها یا فعالیت های غیرضروری اجتناب کنید
- اگر می توانید ورزش های سبک مانند پیاده روی یا یوگا انجام دهید – این می تواند سطح انرژی شما را افزایش دهد، اما مراقب باشید که زیاد به خودتان فشار نیاورید.
- از دوستان و خانواده خود برای انجام کارهای روزمره کمک بخواهید
- اگر مشغول به کار هستید، از کارفرمای خود مرخصی بگیرید یا ترتیبی دهید که تا پایان درمان شما به صورت پاره وقت کار کنید.
- اگر به طور ناگهانی احساس خستگی شدید و نفس تنگی کردید، با پزشک خود تماس بگیرید. این می تواند نشانه کم خونی باشد.
احساس مریض بودن
بسیاری از افرادی که شیمی درمانی می کنند دوره هایی را تجربه می کنند که در آن احساس تهوع یا استفراغ می کنند. تیم مراقبت شما می تواند برای کاهش یا جلوگیری از این امر به شما داروی ضد تهوع بدهد.
ریزش مو
ریزش مو یکی از عوارض جانبی رایج شیمی درمانی است، اگرچه برای همه اتفاق نمی افتد. از پزشک خود بپرسید که آیا این احتمال وجود دارد که از عوارض جانبی داروهایی که مصرف می کنید باشد. اگر ریزش مو دارید، معمولاً در عرض چند هفته از اولین جلسه درمانی شما شروع می شود. معمولا در عرض 1 تا 2 ماه مقدار زیادی مو از دست می دهید.
ریزش مو از سر بسیار رایج است، اما می توانید آن را در قسمت های دیگر بدن از جمله بازوها، پاها و صورت نیز از ببینید. ریزش مو تقریباً همیشه موقتی است. موهای شما باید بلافاصله پس از پایان درمان شروع به رشد کنند. اما گاهی اوقات موهایی که دوباره رشد می کنند کمی رنگ متفاوت دارند یا ممکن است فر یا صاف تر از گذشته باشند.
مقابله با ریزش مو
ریزش مو می تواند ناراحت کننده باشد. با استفاده از کلاه سرد هنگام شیمی درمانی، احتمال ریزش مو را کاهش دهید. کلاه سرد شبیه کلاه ایمنی دوچرخه است و برای خنک کردن پوست سر در طول جلسه درمان طراحی شده است. این جریان خون را به پوست سر شما کاهش می دهد و مقدار دارویی که به آن می رسد را کاهش می دهد.
اینکه آیا می توانید از این کلاه استفاده کنید بستگی به نوع سرطان شما دارد. کلاهک سرد همچنین با انواع خاصی از داروهای شیمی درمانی بهتر عمل می کند و همیشه اثر نمی کند.
عفونت ها
شیمی درمانی می تواند توانایی بدن شما را برای مبارزه با عفونت کاهش دهد. این باعث می شود احتمال ابتلا به عفونت هایی که می توانند شما را به شدت بیمار کنند بیشتر شود. ایده خوبی است که اقدامات احتیاطی را برای محافظت از خود در برابر عفونت انجام دهید:
- شستن مرتب دستها با آب و صابون – بهویژه بعد از رفتن به توالت، قبل از تهیه غذا و خوردن غذا، و بعد از دست زدن به حیوانات خانگی یا حیوانات دیگر (زیرا آنها میتوانند عفونتهایی داشته باشند که میتواند خطرناک باشد)
- تلاش برای جلوگیری از تماس نزدیک با افرادی که دارای عفونت هستند – مانند آبله مرغان یا آنفولانزا
- تزریق سالانه آنفولانزا
- واکسینه شدن در برابر COVID-19 – متخصص شما می تواند راهنمایی های بیشتری ارائه دهد
- گاهی اوقات یک دوره آنتی بیوتیک برای کاهش خطر ابتلا به عفونت تجویز می شود.
کم خونی
شیمی درمانی میزان گلبول های قرمز را که اکسیژن را در سراسر بدن حمل می کنند، کاهش می دهد. اگر تعداد گلبول های قرمز شما خیلی کم شود، دچار کم خونی می شوید.
علائم کم خونی عبارتند از:
- خستگی و کمبود انرژی – این حالت شدیدتر از خستگی عمومی مرتبط با شیمی درمانی است
- تنگی نفس
- تپش قلب
- رنگ پریده
در صورت داشتن هر یک از این علائم در اسرع وقت با تیم مراقبت خود تماس بگیرید. شاید برای افزایش تعداد گلبول های قرمز نیاز به درمان داشته باشید.
جلوگیری از کم خونی
گنجاندن مقدار زیادی آهن در رژیم غذایی می تواند به کاهش خطر کم خونی کمک کند، زیرا آهن به بدن در ساخت گلبول های قرمز کمک می کند. غذاهای سرشار از آهن عبارتند از:
- گوشت، مانند گوشت گاو و بره
- لوبیا و آجیل
- میوه های خشک، مانند زردآلو خشک
- غلات کامل، مانند برنج قهوه ای
- غلات صبحانه غنی شده
- سبزیجات با برگ سبز تیره، مانند کلم پیچ
کبودی و خونریزی
شیمی درمانی می تواند تعداد سلول هایی به نام پلاکت را در خون شما کاهش دهد. اینها به توقف خونریزی شدید هنگام بریدن یا آسیب رساندن به خود کمک می کنند. اگر تعداد پلاکت پایینی دارید، احتمالا موارد زیر را داشته باشید:
- پوستی که به راحتی کبود می شود
- خونریزی شدید بینی
- خونریزی لثه
اگر این مشکلات را تجربه کردید به پزشک بگویید که شاید برای افزایش تعداد پلاکت ها در خون نیاز به درمان داشته باشید.
درد دهان
گاهی اوقات شیمی درمانی می تواند پوشش داخلی دهان را دردناک و تحریک کند. این به عنوان موکوزیت شناخته می شود. علائم معمولاً چند روز پس از شروع درمان ایجاد می شوند و عبارتند از:
- داخل دهان شما احساس درد می کند، گویی با خوردن غذای بسیار داغ آن را سوزانده اید
- زخم های دهان، که می توانند عفونی شوند
- ناراحتی هنگام خوردن، نوشیدن و/یا صحبت کردن
- دهان خشک
- کاهش حس چشایی
- بوی بد دهان
اگر هر یک از این مشکلات را دارید به پزشک بگویید تا مسکن یا دهانشویه خاصی را توصیه کند که می تواند کمک کننده باشد.
اجتناب از غذاهای تند، شور یا تند نیز می تواند کمک کننده باشد. لیزر درمانی، که در آن از لیزرهای سطح پایین برای تحریک بهبودی استفاده میشود، در درمان یا پیشگیری از موکوزیت مؤثر بوده است. اما از آنجایی که این نوع جدیدی از درمان است، دسترسی به آن محدود می باشد.
موکوزیت معمولاً چند هفته پس از پایان شیمی درمانی بهبود می یابد.
از دست دادن اشتها
شاید در حین شیمی درمانی اشتهای خود را از دست بدهید، اما باید سعی کنید مایعات زیادی بنوشید و هر چه می توانید بخورید.
رعایت موارد زیر کمک کننده است:
- به جای 3 وعده غذایی حجیم در روز، بیشتر وعده های غذایی کوچکتر بخورید
- به طور منظم تنقلات سالم بخورید
- در روز درمان خود غذای سبک بخورید
- نوشیدنی ها را به آرامی از طریق نی بنوشید، نه اینکه مستقیماً از لیوان بنوشید
تغییرات پوست و ناخن
برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند تغییرات موقتی در پوست شما ایجاد کنند. به عنوان مثال، ممکن است تبدیل به:
- پوست خشک
- پوستی که کمی تغییر رنگ داده است (ممکن است لکه دار باشد)
- به نور خورشید حساس تر است
- قرمز و دردناک
- پوست خارشدار
اگر مشکلی با پوست خود دارید، در مورد کرم هایی که می توانند به شما کمک کنند و نحوه محافظت از پوست در برابر آفتاب با مشاورین مجرب مجله سلامت داروخانه آنلاین تماس بگیرید.
شیمی درمانی همچنین می تواند ناخن های شما را شکننده یا پوسته پوسته کند و خطوط سفید روی آنها ایجاد شود. این باید پس از پایان درمان به حالت عادی بازگردد.
استفاده از مرطوب کننده روی ناخن ها کمک کننده است و در صورت تمایل می توان از لاک ناخن برای پوشاندن ناخن ها در طول درمان استفاده کرد. از استفاده از لاک های سریع خشک شونده یا ناخن های مصنوعی خودداری کنید زیرا خطر عفونت را افزایش می دهند.
مشکلات حافظه و تمرکز
برخی از افراد در طول شیمی درمانی با حافظه کوتاه مدت و تمرکز خود دچار مشکل می شوند. شاید متوجه شوید که کارهای روتین بسیار بیشتر از حد معمول طول می کشد. مشخص نیست که چرا این اتفاق می افتد، اما علائم معمولا پس از پایان درمان بهبود می یابند.
مواردی مانند استفاده از لیستها، یادداشتهای ارسالی، تقویمها و تلفن همراه برای یادآوری میتواند کمک کند. انجام برخی تمرینات ذهنی، خوب غذا خوردن و استراحت کافی نیز مفید است.
مشکلات خواب
برخی از افرادی که شیمی درمانی می کنند در به خواب رفتن مشکل دارند یا در نیمه شب از خواب بیدار می شوند و نمی توانند دوباره بخوابند. این به عنوان بی خوابی شناخته می شود.
موارد زیر به بهبود خواب شما کمک می کند:
- زمان های منظمی را برای خوابیدن و بیدار شدن تعیین کنید
- قبل از خواب استراحت کنید – سعی کنید حمام آب گرم بگیرید یا به موسیقی آرامش بخش گوش دهید
- از پرده یا پرده ضخیم، ماسک چشم و گوش گیر استفاده کنید تا از بیدار شدن شما در برابر نور و صدا جلوگیری کند.
- از کافئین، نیکوتین، الکل، وعده های غذایی سنگین و ورزش چند ساعت قبل از رفتن به رختخواب خودداری کنید
- کمی قبل از رفتن به رختخواب از تماشای تلویزیون یا استفاده از تلفن، تبلت یا کامپیوتر خودداری کنید
- قبل از رفتن به رختخواب فهرستی از نگرانی های خود و هر ایده ای در مورد چگونگی حل آنها بنویسید تا به شما کمک کند تا صبح آنها را فراموش کنید.
مسائل جنسی و باروری
بسیاری از مردم متوجه می شوند که در طول شیمی درمانی علاقه خود را به رابطه جنسی از دست می دهند. این معمولاً موقتی است و میل جنسی شما باید به تدریج پس از پایان درمان بازگردد.
برخی از داروهای شیمی درمانی نیز می توانند باروری را در مردان و زنان کاهش دهند. این اغلب موقتی است، اما در برخی موارد می تواند دائمی باشد.
زنان می توانند تخمک های خود را فریز کنند تا بعداً در IVF استفاده شوند. گاهی بخشی از تخمدان ها قبل از شروع شیمی درمانی برداشته و منجمد می شود و پس از پایان درمان مجدداً برای بازگرداندن باروری مجدداً قرار داده می شود. مردان نیز می توانند نمونه ای از اسپرم خود را منجمد کنند تا در آینده بتوان از آن برای لقاح مصنوعی استفاده کنند.
در طول درمان باید از باردار شدن خودداری کنید، زیرا داروهای شیمی درمانی می تواند به نوزاد آسیب برساند. از یک روش جلوگیری از بارداری مانند کاندوم استفاده کنید.
اسهال و یبوست
احتمال دارد چند روز پس از شروع شیمی درمانی دچار اسهال یا یبوست شوید. پزشک شما می تواند داروهای مناسب و تغییرات رژیم غذایی را توصیه کند که می تواند کمک کند.
چه زمانی مشاوره فوری پزشکی دریافت کنید
در حالی که عوارض جانبی شیمی درمانی می تواند ناراحت کننده باشد، اکثر آنها جدی نیستند. اگر بلافاصله درمان نشود، عفونت می تواند بسیار جدی باشد. در صورت داشتن هر گونه علائم عفونت فوراً با تیم پزشکی خود تماس بگیرید، این علائم عبارتند از:
- دمای بالای 37.5 درجه سانتیگراد یا کمتر از 36 درجه سانتیگراد
- بدن شما گرم می شود یا احساس گرما و لرز می کنید
مشکلات تنفسی
- علائم شبیه آنفولانزا، مانند درد و درد عضلانی
- دهان دردناک
- درد هنگام بلع
- مریض شدن
- اسهال
- درد، تورم، قرمزی، گرما و/یا ترشح مایع در محل زخم (مانند اسکار جراحی)
نکات پایانی
شیمی درمانی در حالی که فواید زیادی دارد، داروی قوی است، بنابراین برای افراد بدون سرطان ایمنتر است که از تماس مستقیم با داروها خودداری کنند. برخی افراد متوجه می شوند که می توانند در طول شیمی درمانی یک زندگی تقریباً عادی داشته باشند. اما دیگران زندگی روزمره را دشوارتر می دانند. شاید در طول هر درمان و مدت کوتاهی پس از آن احساس ناراحتی کنید اما بین دو درمان به سرعت بهبود پیدا می کنید.
