طب سنتی به مجموعه ای از علوم نظری و علمی گفته می شود که در تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری های جسمی و روحی می توانند مفید باشند. طب سنتی ریشه در طبیعت انسان دارد و از این نظر بسیار قابل توجه است. جالب است بدانید یک چهارم داروهای مدرن، منشا طبیعی دارند و قبل از تهیه شیمیایی آنها، در طب سنتی استفاده می شده اند. توجه به داروهای گیاهی و درمان سنتی از گذشته های دور در میان انسان ها رواج داشته است و دلیل آن عجین بودن انسان و طبیعت است. در این مقاله به طب سنتی و نکات مهم پیرامون آن خواهیم پرداخت.
طب سنتی چیست؟
پیدایش طب سنتی را باید به آغاز زندگی بشر بر روی این کره خاکی مرتبط دانست. اولین مورد بیماری در انسان او را به صورت غریزی واداشت تا به دنبال درمان بگردد و به صورت تجربی به اقدامات درمانی ابتدایی دست پیدا کند. طب قدیم یا طب سنتی در واقع علمی است که در مورد بدن انسان، طبایع مختلف، مزاج های گوناگون، اثر داروهای گیاهی بر مزاج های مختلف و برخی مواقع در مورد جراحی، مزاج فصول، نوشیدنی ها و خوراکی ها بحث می کند.
سازمان جهانی بهداشت WHO در سال 1978 تعریف طب سنتی را اینگونه ارائه می کند: “طب سنتی مجموعه ای از دانسته ها، مهارت ها و اعمال است که بر پایه باورها، نظریه ها و تجربه های بومی فرهنگ های مختلف شکل گرفته است و چه قابل شرح باشد یا نباشد در بهداشت، پیشگیری، تشخیص، بهبود و مداوای بیماری های جسمی و ذهنی مورد استفاده قرار می گیرد. دانسته های طب سنتی به صورت گفتاری یا نوشتاری نسل به نسل منتقل می گردد.” این تعریف در سال 2000، مجددا از طرف سازمان بهداشت جهانی مورد بازگویی قرار گرفت که به این شرح است:
“طب سنتی به انواع طب سنتی نظیر طب سنتی چین، طب یونانی، آیروودای هند، عربی و انواع طب بومی گفته می شود. درمان های طب سنتی شامل دارو درمانی (استفاده از داروهای گیاهی، اجزای حیوانی و معدنی) و روش های غیردارویی (ماساژ، طب سوزنی، درمان های روحی و روانی) می باشد. در کل، طب سنتی به رویکردها، اطلاعات، اقدامات بهداشتی و باورهایی گفته می شود که با درمان های دارویی و غیردارویی به حفظ سلامتی، تشخیص، درمان، و پیشگیری از بیماری ها کمک می کند. “
اصول طب سنتی
پایه های طب سنتی بر مبنای اصول شش گانه یا صحاح سته استوار است. این اصول شامل نوشیدنی ها و خوراکی ها، حرکت و سکون، خواب و بیداری، احتباس و استفراغ، هوا و حالات روحی فرد است.
یکی دیگر از اصول طب سنتی شناخت اخلاط اربعه است. خلط ماده ای روان و مرطوب است و در مرحله اول هضم غذا به وجود می آید و پس از آن در رگ ها جریان می یابد. اخلاط اربعه یا چهار طبیعت عبارتند از صفرا، خون، سودا و بلغم. طب سنتی عقیده دارد که رمز سلامتی انسان در تعادل میان اخلاط چهارگانه است. عوامل بسیاری می توانند بر روی اخلاط اثر بگذارند که شامل آب و هوا، تغذیه، فصل، جنسیت و … می باشند. از نظر طب سنتی هر خلط مشخصه های خاص خود را دارد:
- خلط دم: به فصل بهار مربوط است و نشان از شور و اشتیاق و کودکی دارد. عنصر هوا با خلط دم ارتباط مستقیم دارد.
- خلط صفرا: این خلط مربوط به فصل تابستان است و نشان از خشم و دوران جوانی است. عنصر آتش رابطه مستقیمی با این خلط دارد.
- خلط سودا: به فصل پاییز مربوط است و نماینده حال غم و دوران میانسالی است. عنصر آن خاک است.
- خلط بلغم: به فصل زمستان مرتبط است و نشان از رخوت و دوران سالمندی دارد. عنصر آن آب است.
ممکن است ارگان های بدن انسان طبق نظر طب سنتی دارای خلط های متفاوتی باشند. برای مثال ممکن است فردی معده ای با غلبه خلط دم و قلبی با غلبه خلط سودا داشته باشد.
نکته مهم دیگر این است که خلط و مزاج با یکدیگر متفاوت هستند. تعریف مزاج ها براساس اخلاط است. توجه به اخلاط از این جهت مهم است که کمبود یا افزایش یک خلط باعث عدم تعادل در بدن می شود و تغییراتی را در بدن ایجاد می کند.
روش های تشخیص در طب سنتی چگونه است؟
از چندین روش برای تشخیص بیماری ها در طب سنتی استفاده می شود:
- تشخیص نوع بیماری بر اساس طب سنتی
- بررسی طول بیماری
- پرسش در مورد باردرای و شیردهی و …
- توجه به شغل فرد
- در نظر گرفتن سن بیمار
- سنجش قدرت جسمانی و روانی بیمار
- بررسی رنگ و رخسار
- بررسی بیماری های فامیلی
- بررسی یبوست یا نرمی مزاج
- توجه به زبان بیمار برای بررسی بیماری های گوارشی و کبدی
- بررسی رنگ ادرار و حالات آن
- پرسش از طعم دهان بیمار
- کیفیت حرکات نبض
- بررسی صحبت کردن بیمار
- تشخیص مزاج بیمار
بیماری ها در طب سنتی به چند دسته تقسیم می شوند؟
بیماری ها در طب سنتی به دو دسته تقسیم می شوند:
- بیماری های ساده
- بیماری های مرکب
بیماری های ساده
بیماری های ساده به سه گروه دسته بندی می شوند:
بیماری های سوء ترکیبی
در این نوع بیماری ها عضوی از بدن از لحاظ ساختاری شکل غیرطبیعی دارد. این بیماری ها خود سه شکل دارند؛ 1- عضو ایراد دارد. 2- اندازه عضو دچار مشکل است. 3- تعداد عضو بیشتر یا کمتر است.
بیماری های تفرق و اتصال
در این نوع در پیوستگی بافتی از اعضای بدن اختلال به وجود می آید.گاهی زخم یا جراحت باعث این مشکل شده یا پیوستگی بافتی به شکل ناموزون شکل گرفته است، بد جوش خوردن استخوان پس از شکستگی نمونه ای از آن است.
بیماری های سوء مزاجی
سوء مزاج به حالتی گفته می شود که مزاج فرد از حالت تعادل خارج می شود و باعث بیماری فرد می گردد.
بیماری های مرکب
بیماری های مرکب از ترکیب دو یا چند بیماری ساده به وجود می آیند. به طور مثال آبسه یک بیماری مرکب است. در این بیماری هم پیوستگی بافت مختل می شود، و سوء ترکیب و سوء مزاج رخ می دهد.
مزاج شناسی طب سنتی چیست؟
یکی از مباحث کلیدی در طب سنتی مزاج شناسی است. شناخت درست مزاج نقش مهمی در تشخیص درست علت بیماری ها و انتخاب نوع درمان دارد. عوامل مهمی مانند میزان استراحت، تغذیه، و حالات روحی و روانی فرد با مزاج در ارتباط اند. در علم مزاج شناسی تمام مواد غذایی با توجه به گرمی، سردی، تری یا خشکی طبقه بندی می شوند و چهار دسته اصلی دارند:
- گرم و تر
- گرم و خشک
- سرد و تر
- سرد و خشک
روش های درمانی در طب سنتی چگونه است؟
روش های درمانی در طب سنتی تنوع بالایی دارند. در ساده ترین شکل، درمان با پرهیزها و اصلاح رژیم غذایی انجام می شود و اگر مشکل نیاز به درمان قویتر داشت از مفردات گیاهی، داروهای مرکب و در صورت نیاز اعمال یداوی استفاده می گردد. موثرترین و پرکاربردترین روش های درمانی درطب سنتی به شرح زیرند:
حجامت
حجامت یک روش خون گیری است و به دو صورت خشک (بادکش) و خیس انجام می شود. برای درمان بیماری هایی مانند ناباروری، واریس، اختلالات خونی مانند آنمی، فشار خون بالا و بیماری های روماتیسمی می توان از حجامت استفاده کرد.
فصد خون
این روش نیز روش خون گیری است که با برش دادن یا سوراخ کردن رگ انجام می شود. از این روش برای کاهش دادن تعداد گلبول های قرمز خون و میزان آهن استفاده می شود.
زالو درمانی
این روش ساده و کم هزینه است. در این روش زالو روی پوست قرار داده می شود تا خون را بمکد. هر زالو حدود 15 میلی لیتر خون می مکد و این روش بسته به نوع بیماری 20 تا 45 دقیقه زمان می برد. از زالو درمانی برای درمان بیماری هایی مانند بیماری های قلبی عروقی، واریس، اختلالات گردش خون، مشکلات پوستی، آرتروز و هموروئید و … استفاده می شود.
بادکش درمانی
به این روش حجامت خشک نیز می گویند و با ایجاد مکش در نقاط مختلف بدن انجام می شود. این کار باعث انبساط عروق بدن و انحراف مواد از یک نقطه خاص می شود. چرخاندن لیوان های بادکش روی بدن گردش خون را بهبود می بخشد و باعث تسریع روند بهبود بیمارانی می شود که به دلیل سکته مغزی یا قلبی دچار فلج شده اند.
گیاهان دارویی
یکی از روش های پرکاربرد و محبوب در طب سنتی استفاده از گیاهان دارویی و داروهای گیاهی برای درمان بیماری هاست. در ایران حدود 2500 گیاه دارویی شناخته شده است که 200 نوع آن مانند عناب و رازیانه کاربرد عام دارند و 300 تا 400 نوع آن در درمان های سنتی به کار می روند. داروهای گیاهی نیز با ترکیب و تبدیل گیاهان دارویی طی فرآیندی خاص تولید می شوند. کاسنی و سیاه دانه جزو این داروها هستند. باید توجه داشت گیاهان دارویی ممکن است به موازات اثرات درمانی خود عوارضی نیز به همراه داشته باشند. بنابراین باید از خوددرمانی با داروهای گیاهی پرهیز شود و برای استفاده از آنها حتما با پزشک مشورت گردد.
اهمیت غذا در طب سنتی
غذا نقش مهمی در طب سنتی دارد و توصیه های زیر در مورد غذا همواره در طب سنتی سفارش می شود:
- زمان غذا خوردن و دست از غذا کشیدن در طب سنتی بسیار مهم است. توصیه می شود تا احساس گرسنگی نکرده اید غذا نخورید و پیش از سیر شدن دست از غذا بکشید. این کار باعث می شود غذا برای هضم فضای کافی در اختیار داشته باشد.
- جویدن درست غذا: در طب سنتی توصیه می شود لقمه ها را کوچک بردارید و به خوبی بجوید. اینکار باعث جلوگیری از پرخوری و بهبود هضم می شود.
- تناسب نوع غذا با مزاج: اینکار باعث پیشیگری از بیماری ها و تقویت بدن می شود. بهتر است غذا با مزاج تناسب داشته باشد.
عدم تحرک زیاد پس از صرف غذا: توصیه می شود پس از صرف غذا حرکت زیادی نداشته باشید. قدم زدن و خوابیدن به پهلوی راست توصیه می شود. - ارجح بودن لذت: اگر دو غذا به کیفیت یکسان موجود بود توصیه می شود غذایی را بخورید که لذت بیشتری از آن می برید.
- داشتن تنوع غذایی: داشتن یک برنامه غذایی متنوع شامل غذاهای ترش، شیرین و شور باعث بهبود عملکرد بدن می شود.
- تناسب کیفیت غذا با فعالیت فرد: افراد با فعالیت بدنی کم باید از غذاهای لطیف مانند گوشت گوسفند و بز، ماهی، سوپ ساده و … و افراد با فعالیت های فیزیکی بیشتر باید از غذاهای غلیظ مانند گوشت گاو و … استفاده کنند.
- رعایت کردن ناسازگاری غذایی: برخی غذاها از نظر طب سنتی با هم ناسازگارند و نباید با یکدیگر مصرف شوند. به طور مثال لبنیات با ترشی ها یا ماهی با تخم مرغ ناسازگارند.
سخن پایانی
طب سنتی می تواند در درمان بسیاری مشکلات به افراد یاری رساند اما باید توجه داشت برخی روش های درمان طب سنتی اگر به شکل نادرست انجام شود می تواند عوارض و خطرات جدی برای فرد ایجاد کند. بنابراین لازم است درمان های طب سنتی حتما در مراکز معتبر درمانی و زیر نظر متخصص انجام شود.
مجله سلامت داروخانه آنلاین مطالعه مطالب زیر را به شما پیشنهاد می دهد:
- طب سنتی، رویکردی قدیمی برای درمان بیماری های جدید!
- دارو درمانی یا گیاه درمانی
- گیاه دارویی چیست ؟
