ادم اصطلاح پزشکی برای تورم است که به دلیل تجمع مایعات در بافت های بدن ایجاد می شود. ادم معمولاً در ناحیه ساق پا، مانند پا و مچ پا ایجاد می شود، اما می تواند هر بخشی از بدن را درگیر کند. برخی از داروها می توانند به عنوان یک عارضه جانبی باعث ادم شوند.
چه چیزی باعث ادم می شود؟
دلایل مختلفی برای ادم وجود دارد که در آن مایعات در بافت ها تجمع می کنند. ادم می تواند به اندازه نمک یا سدیم اضافی در رژیم غذایی شما برای مدت طولانی مرتبط باشد. همچنین، سندرم پیش از قاعدگی و بارداری می تواند باعث تجمع مایعات اضافی در بدن شود و منجر به تورم شود. تورم همچنین یکی از شایع ترین نشانه های واکنش های آلرژیک، از جمله واکنش های آلرژیک آنافیلاکتیک که می تواند تهدید کننده زندگی باشد.
برخی از شرایط سلامتی می تواند باعث شود بدن مایع اضافی را حفظ کند و باعث این عارضه شود. که می توان به مواردی چون نارسایی احتقانی قلب، بیماری کلیوی و سیروز کبدی که چند نمونه از شرایطی هستند که می توانند باعث تورم شوند اشاره کرد.
سطوح پایین آلبومین، که یک پروتئین می باشد، یکی دیگر از دلایل است. و به این دلیل است که آلبومین مسئول نگه داشتن نمک و آب در داخل رگ های خونی است. بنابراین، اگر آلبومین کافی برای حفظ این وظیفه وجود نداشته باشد، مایع به بافت‌های بدن نشت می‌کند. کمبود برخی ویتامین ها و سوء تغذیه می تواند باعث کاهش سطح آلبومین شود. جدا از سطوح پایین آلبومین، نشت رگ های خونی می تواند با واکنش های آلرژیک، سوختگی، نیش حشرات یا سلولیت (عفونت های پوستی) نیز رخ دهد.
یک واقعیت جالب دیگر این است که سیستم لنفاوی بدن نیز مسئول پاکسازی مایع اضافی از بافت ها است. سرطان، همراه با جراحی سرطان و تشعشعات می تواند به غدد لنفاوی و عروق لنفاوی آسیب برساند و باعث تخلیه مناسب آنها نشود و در نتیجه یک ناحیه متورم شود.
علائم ادم چیست؟
ادم محیطی در اندام ها به صورت زیر در بدن نشان داده می شود:
- تورم ساق پا، مچ پا و پا
- پوست کشیده و براق روی نواحی متورم
- فرورفتگی در ناحیه بعد از فشار دادن با انگشت (به این حالت ادم حفره ای می گویند)
- بدتر شدن تورم با نشستن یا ایستادن و بهبود با دراز کشیدن یا بالا بردن پاها از سطح قلب
- سنگینی در پاها
- تغییر در دما، رنگ و بافت پوست
- افزایش وزن
سطوح مختلفی از این عارضه وجود دارد، از ناراحتی و درد خفیف تا اثرات بالقوه تهدید کننده زندگی. موقعیت هایی که نیاز به مراقبت های پزشکی فوری دارند، شامل واکنش های آلرژیک آنافیلاکتیک هستند که باعث تورم زبان و گلو می شوند. همچنین، ادم ریوی (جمع شدن مایع در ریه ها) می تواند علائمی مانند تنگی نفس، ایجاد مشکل در تنفس و درد قفسه سینه ایجاد کند. در صورت مشاهده این علائم و نشانه ها باید فورا به دنبال مراقبت های پزشکی باشید.
کدام داروها می توانند باعث تورم شوند؟
داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی
داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن،ادویل و ناپروکسن معمولاً برای درمان درد خفیف تا متوسط، که برای التهاب و تب استفاده می‌شوند. به خصوص در دوزهای بالاتر داروهای ضد التهاب، استفاده طولانی مدت از این داروهای رایج می تواند باعث آسیب کلیه شود که به نوبه خود باعث ادم می شود. با این حال، با استفاده کوتاه مدت، داروهای ضد التهاب باعث احتباس نمک می شوند. خوشبختانه این نوع تورم پس از قطع دارو برطرف می شود.
داروهای استروئیدی
کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزون و متیل پردنیزولون می توانند بر تعادل آب و نمک بدن تأثیر بگذارند و منجر به ادم شوند. صورت متورم، پف کرده و گرد یکی از عوارض جانبی رایج داروهای استروئیدی است. آنها همچنین می توانند باعث این عارضه در شکم قسمت وسط و پاها شوند.
داروهای دیابت
داروهایی که برای درمان دیابت نوع 2 استفاده می‌شوند، مانند پیوگلیتازون و روزیگلیتازون، می‌توانند با افزایش بازجذب نمک در کلیه‌ها، باعث تورم اندام‌های تحتانی مانند تورم پا می شود. این عوامل به دسته ای از داروها به نام تیازولیدین دیون ها تعلق دارند. اعتقاد بر این است که این مکانیسم ناشی از رابطه هم افزایی بین تیازولیدین دیون و انسولین است.
داروهای بیماری پارکینسون
داروهایی مانند پرامیپکسول که بیماری پارکینسون را درمان می‌کنند، می‌توانند منجر به تورم مچ پا شوند.
داروهای نورولوژیک
داروهایی که برای درمان تشنج و دردهای عصبی استفاده می شوند، مانند گاباپنتین و پره گابالین، می توانند باعث احتباس مایعات و این عارضه شوند.
داروهای شیمی درمانی
برخی از داروها مانند دوستاکسل، پمترکسد، جمسیتابین و لنالیدومید که برای درمان سرطان استفاده می‌شوند، می‌توانند به دلیل احتباس مایع و نشت رگ‌های خونی باعث ادم شوند.
داروهای ضد افسردگی
داروهای ضد افسردگی به نام مهارکننده های مونوآمین اکسیدازمی توانند باعث احتباس مایعات و تورم شوند.
کدام داروهای فشار خون باعث ادم می شوند؟
مسدود کننده های کانال کلسیم به عنوان مثال، آملودیپین، یک کلاس دارویی که معمولا برای کنترل فشار خون تجویز می شود، می تواند به عنوان یک عارضه جانبی باعث این عارضه شود. به عنوان مثال، تورم یک عارضه جانبی شایع آملودیپین است و خطر این عارضه جانبی در دوزهای بالاتر افزایش می یابد. سایر داروهای ضد فشار خون مانند کلونیدین، هیدرالازین و مسدودکننده های بتا نیز با تورم همراه هستند.
چگونه پزشکان ادم ناشی از دارو را درمان می کنند؟
پزشک ممکن است کاهش دوز دارویی را که باعث این عارضه می شود را برای شما تجویز کند. یا ممکن است شما را به داروی دیگری سوق دهد. به گفته برخی از پزشکان، درمان ادم ناشی از دارو ممکن است شامل مصرف دیورتیک ها (قرص های دفع آب) نیز باشد. علاوه بر این، پزشک ممکن است مداخلات غیردارویی مانند محدود کردن مصرف نمک، بالا بردن پاها هنگام نشستن و پوشیدن جوراب ساق بلند را به شما ارائه دهد که می‌تواند به کاهش تورم کمک کند.
ادم ناشی از ورزش در ساق پا
ادم زمانی رخ می دهد که مقدار زیادی مایع در سیستم گردش خون جمع شود. ادم در افراد بالای 60 سال شایع است، اما هر کسی ممکن است تحت تاثیر آن قرار گیرد. برخی از افراد تحت تأثیر ادم ناشی از ورزش هستند که معمولاً در پاها یا دست ها رخ می دهد، اما سایر نواحی مانند پاها، مچ پا و صورت نیز می توانند تحت تأثیر قرار گیرند. این عارضه یک بیماری یا اختلال نیست، اگرچه ادم طولانی مدت می تواند علامت بیماری های دیگری مانند نارسایی قلبی، بیماری کلیوی یا سیروز کبدی باشد.
علت به وجود آمدن این عارضه می تواند شامل آلرژی، فشار خون پایین یا بالا، قرار گرفتن در معرض گرما یا ارتفاعات بالا و ورزش باشد. علت دقیق ادم ناشی از ورزش مشخص نیست، اما تحقیقات نشان داده است که ممکن است به دلیل واکنش رگ‌های خونی هنگام ورزش باشد. از آنجایی که هنگام ورزش جریان خون به قلب و ریه ها افزایش می یابد، کاهش خون رسانی به دست ها و پاها ممکن است منجر به ادم شود.
افرادی که زیاد عرق می کنند ممکن است در حین ورزش دچار ادم یا علائم مشابه شوند. این حالت زمانی اتفاق می افتد که رگ های خونی به سمت سطح پوست رانده می شوند. ورزشکاران استقامتی ممکن است سطح سدیم پایینی داشته باشند، که همچنین می تواند باعث این عارضه شود، زیرا آنها تمایل به نوشیدن آب زیادی بعد از یک برنامه تمرینی سنگین دارند. این باعث رقیق شدن سدیم در بدن می شود و به عنوان هیپوناترمی شناخته می شود. که در صورت استفراغ و گیجی، باید فوراً به دنبال مراقبت های پزشکی باشید.
علائم ادم ورزشی
تورم قابل مشاهده در پاها یا دست ها در حین ورزش شایع ترین علامت ادم ناشی از ورزش است. علائم دیگر ممکن است شامل تنگی نفس، تغییر در وضعیت ذهنی یا درد یا گرفتگی عضلات باشد. در چنین شرایطی، بهتر است فوراً با پزشک مشورت کنید. علائم ادم ناشی از ورزش معمولاً با استراحت بعد از تمرین کاهش می یابد.
برای جلوگیری از ادم ناشی از ورزش، بعد از انجام هر یک حرکت و انجام حرکت جدید 3 الی 5 دقیقه فاصله بی اندازید. در این مدت باید دست ها و پاهای خود را به صورت نیم دایره حرکت دهید تا جریان خون افزایش یابد. این به کاهش ادم تا حد زیادی کمک می کند.
سخن پایانی
در نهایت، داروها نیز می توانند باعث ادم باشند. شکی در مورد شگفتی هایی که طب مدرن می تواند ارائه دهد وجود ندارد. متأسفانه، ادم یک عارضه جانبی رایج دربرخی داروها است. قبل از شروع هر برنامه ورزشی مهم است که با پزشک خود مشورت کنید. همیشه باید آهسته شروع کنید و خود را برای تمرینات طولانی تر آماده کنید. اگر در حین ورزش دچار درد یا تورم شدید، باید با پزشک خود تماس بگیرید تا علت یا درمان مورد نیاز را مشخص کند. در مورد ادم ناشی از ورزش، راه حل ساده ای وجود دارد و آن استراحت کردن در طول ورزش می باشد.
نویسنده و گردآورنده: سید علی عباسیان- کارشناس تربیت بدنی
