یکی از مشکلاتی که برخی از افراد با آن مواجه می شوند مشکل فتق می باشد. فتق می تواند در دوره نوزادی و بزرگسالی رخ دهد. فتق زمانی اتفاق می افتد که یکی از ارگان های داخلی بدن به علت ضعف و پارگی عضلات یا دیواره بافت اطراف، جابجا شود و در یک جایگاه غیر طبیعی قرار گیرد. فتق انواع مختلفی دارد که بسیاری از آنها در ناحیه شکم ایجاد می شوند. در مقاله امروز به انواع فتق، علائم و روش های درمان آن خواهیم پرداخت.
فتق چیست؟
فتق زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از داخل بدن شما از طریق یک سوراخ یا ضعف در عضله یا بافتی که حاوی آن است، برآمده میشود. اکثر فتق ها شامل یکی از اندام های شکمی شما می شود که از طریق یکی از دیواره های حفره شکم، فشار می آورد. فتق می تواند به تدریج با افزایش سن ایجاد شود و با ساییدگی و پارگی منظم عضلات شما شروع به افزایش می کند. آنها همچنین می توانند ناشی از آسیب، جراحی یا اختلال تولد باشند.
از کجا بدانیم دچار فتق شده ایم؟
یکی از رایج ترین علائم فتق بروز برجستگی یا برآمدگی در ناحیه آسیب دیده می باشد. فتق می تواند در بخش های مختلفی از بدن ایجاد شود اما بیشترین آنها در ناحیه شکم رخ می دهند. در برخی مواقع ممکن است فتق در بخش فوقانی ران و کشاله ران نیز دیده شود.
علائم فرد معمولاً با توجه به نوع فتق متفاوت می باشد. به صورت مثال در فتق ناف، بخشی از روده کوچک از ناحیه ضعیف شده دیواره شکمی به بیرون رانده میشود و به صورت یک برآمدگی زیر پوست اطراف ناف خود را نشان می دهد.
برخی از انواع فتق مانند فتق معده علائم مشخص تری دارند؛ سوزش سر دل، درد قفسه سینه و مشکل در بلع می توانند از علائم آن باشد. در برخی موارد فتق هیچگونه علامتی ندارد و در حین معاینه پزشکی مشخص می شود که فرد دچار فتق شده است.
اولین علائم فتق چیست؟
ممکن است زمانی که چمباتمه زده اید، خم می شوید یا به خودتان فشار می آورید، فتق را در یک مکان دقیق ببینید یا احساس کنید. در نوزادتان، احتمال دارد هنگام گریه یا مدفوع، فتق ظاهر شود و ممکن است نسبت به آن بی قراری کند. اگر همان فعالیت به طور معمول علائم مشابهی را ایجاد کند، احتمالاً فتق است.
آیا علائم فتق در زنان با مردان فرق دارد؟
معمولاً نه، اما استثناهایی وجود دارد. به عنوان مثال، فتق کشاله ران گاهی اوقات می تواند به اندام های جنسی آقایان سر بخورد. ممکن است باعث تورم قابل مشاهده اسکروتوم در بیضه شود. فتق فمورال بیشتر در زنان رخ می دهد و احتمال دارد باعث درد نامرئی و غیر قابل توضیح کشاله ران شود.
انواع فتق
همانطور که گفته شد فتق می تواند در قسمت های مختلفی از بدن بروز کند. در ادامه با انواع آن آشنا می شوید:
فتق شکمی
فتق شکمی می تواند به دلایل متفاوتی مانند ضعف عضلات شکم در قسمت های مختلف آن بروز پیدا کند. به طور مثال فتق شکافی نوعی فتق است که در اثر جوش خوردگی غیر طبیعی بافت محل برش جراحی خود را نشان می دهد. گاهی نیز در اثر تجمع چربی بین ناف و قسمت تحتانی استخوان پستان این مسئله به وجود می آید. فتق شکمی بیشتر با بیرون زدگی روده در زیر ناف خود را نشان می دهد.
فتق شکمی در نوزادانی که در دوران جنینی دیافراگم شان به شکل درستی رشد نکرده به شکل فتق نافی خود را نشان می دهد. فاکتورهایی همچون چاقی، فعالیت شدید و بارداری می توانند در بروز فتق شکمی نقش داشته باشند.
فتق کشاله ران یا فتق اینگوینال
فتق کشاله ران (مستقیم و غیر مستقیم اینگوینال) زمانی به وجود می آید که بافت چربی یا بخشی از روده به داخل کشاله ران نفوذ کند. این اتفاق در اثر ضعف عضلات یا پارگی دیواره تحتانی شکم رخ می دهد. فتق کشاله ران یکی از شایع ترین انواع فتق است و عمدتاً مردان را درگیر می کند. پیری و وارد کردن فشار مکرر بر روی شکم نیز می تواند باعث آن شود.
فتق فمورال یا فتق رانی
زمانیکه بافت چربی یا بخشی از روده به داخل ران نفوذ کند این فتق رخ می دهد. درصد فتق رانی کمتر از فتق کشاله ران می باشد و در زنان بیشتر شایع است. عواملی همچون افزایش سن و وارد کردن فشار مکرر بر روی شکم می تواند باعث آن شود.
فتق معده
فتق هیاتال زمانی اتفاق می افتد که بخشی از معده از شکاف دیافراگم با فشار به داخل قفسه سینه وارد شود. علائم این فتق چندان مشخص نیست اما ممکن است در برخی افراد باعث ایجاد دل درد شود. ممکن است این فتق در نتیجه ضعف دیافراگم ناشی از افزایش سن یا وارد کردن فشار بر روی شکم باشد.
فتق ناف
زمانی که بافت چربی و بخشی از روده در نزدیکی ناف نفوذ کند فتق نافی رخ می دهد. اگر دهانه شکمی جنین که بند ناف از آن عبور می کند پس از تولد به خوبی بسته نشود این فتق در نوزادان رخ می دهد. در بزرگسالان نیز ممکن است به دلیل فشار مکرر بر روی شکم این مشکل ایجاد شود.
فتق بیضه
در کشاله ران کانال اینگوینال قرار دارد. این کانال در مردان بخشی است که از آن طناب اسپرماتیک از شکم به کیسه بیضه عبور می کند. این طناب بیضه ها را نگه می دارد. پس از تولد بیضه ها باید کمی از طریق این کانال پایین بیایند و سپس کانال به طور کامل در پشت آنها بسته شود. برخی مواقع این کانال به درستی بسته نمی‌شود و ناحیه ضعیفی را بر جا می‌گذارد که در آینده و یا در طی نوزادی باعث فتق بیضه می شود. فتق بیضه در ورزشکاران در اثر ضعف عضلات یا به دلیل آسیب دیدگی ورزشی نیز رخ می دهد.
فتق چقدر جدی است؟
بیشتر انواع فتق جدی نیستند، اما می توانند باشند. آنها همچنین می توانند با گذشت زمان جدی تر شوند. فتق زمانی جدی می شود که در سوراخی که از آن رانده شده گیر کند و نتواند به آن بازگردد. این می تواند دردناک شود و در موارد شدید، ممکن است جریان خون به بافت قطع شود و باعث نکروز (مرگ بافت) شود. از آنجایی که فتق ها به مرور زمان بدتر می شوند، بیشتر آنها دیر یا زود به ترمیم جراحی نیاز خواهند داشت.
چرا باید فتق را درمان کرد؟
فتق به خودی خود از بین نمی رود و از آنجا که بروز آن باعث توقف خونرسانی به بخشی از اندام یا بافت محبوس شده می شود، ممکن است مشکلاتی را ایجاد کند. در شرایط اورژانسی بیمار ممکن است با علائمی نظیر تهوع، استفراغ، تب یا درد ناگهانی مواجه شود.
به طور مثال در مورد فتق کشاله ران می توان گفت که در صورت عدم درمان به موقع ممکن است بیمار نیاز به جراحی و تخلیه بخش مسدود شده روده داشته باشد. جراحی نیز می‌تواند عوارضی نظیر خونریزی، آسیب به عروق، آسیب به بیضه ها، احتمال عفونت، درد طولانی مدت در ناحیه برش و احتمال بروز دوباره فتق را به همراه داشته باشد.
فتق چه حسی دارد؟
احتمال داردکه به هیچ وجه فتق را احساس نکنید یا ممکن است فشار، درد مبهم یا درد شدیدی را زمانی که فتق از سوراخ بیرون می‌آید احساس کنید. اگر مکرر ناراحتی دارید، باید فوراً به پزشک مراجعه نمایید. فتق هیاتال، به ویژه، ممکن است باعث ریفلاکس مزمن اسید شود. ممکن است آن را به عنوان سوزش سر دل یا سوء هاضمه احساس کنید.
فتق بارداری
این فتق در واقع همان فتق نافی یا فتق فمورال است و به شکل یک توده یا برآمدگی زیر پوست دیده می شود. بر اثر فشاری که بارداری به شکم وارد می کند ایجاد می شود و ممکن است با یک درد مرموز خصوصاً هنگام عطسه، سرفه و خم شدن خود را نشان دهد.
فتق در کودکان
در کودکان نیز فتق بسیار شایع است. در پسران بیشتر به شکل فتق بیضه رخ می دهد که با برآمدگی در ناحیه شکمی و کشاله ران خود را نشان می دهد و با ایستادن یا سرفه کردن بزرگتر میشود. فتق بیضه را معمولاً با جراحی درمان می کنند.
در دختران نیز احتمال بروز فتق رحم وجود دارد. فتق کشاله ران و فتق ران نیز ممکن است در آنها دیده شود که علت بیشتر آنها نقص مادرزادی است.
آمار نشان می دهد ۱۰ تا ۲۵ درصد نوزادان دختر و پسر با فتق ناف به دنیا می آیند. در نوزادان زودرس و یا با وزن کم این نوع فتق بیشتر دیده می شود. علت فتق ناف نوزادان می تواند جدا شدن عضلات شکم و یا پارگی قسمتی از دستگاه گوارش به خصوص روده باشد. کودکانی که دچار فتق ناف هستند احتمالاً هنگام گریه یا سرفه فتق شان دیده می شود.
به طور معمول فتق نافی در کودکان بدون درد است اما ممکن است کودک را کج خلق و بی اشتها کند. فتق نافی به طور معمول زمانی که کودک یک تا دو سال است از بین می رود اما اگر تا ۵ سالگی از بین نرفت می توان از جراحی برای ترمیم آنها استفاده کرد.
چه عواملی در ابتلا به فتق نقش دارند؟
در صورت داشتن موارد زیر، احتمال ابتلا به فتق بیشتر می باشد:
- کاری که شامل بلند کردن اجسام سنگین یا چندین ساعت ایستادن است.
- سرفه مزمن یا آلرژی که باعث عطسه مزمن می شود.
- یبوست مزمن و زور زدن در هنگام مدفوع یا ادرار کردن.
- سابقه جراحی شکم یا لگن.
- بارداری، به خصوص بارداری های مکرر.
- چاقی مزمن (شاخص توده بدنی یا BMI بیشتر از 30).
همچنین احتمال دارد که فرزند شما با فتق مادرزادی متولد شود اگر:
- نارس به دنیا می آید.
- فیبروز کیستیک دارد.
- اختلال بافت همبند دارد.
- دیسپلازی مادرزادی هیپ دارد.
- بیضه های نزول نکرده داشته باشد.
- مشکلات دیگری در دستگاه تناسلی یا دستگاه ادراری خود دارد.
روش های درمانی انواع فتق
جراحی تنها درمان موثر برای رفع انواع فتق است اما نیاز یا عدم نیاز به جراحی به اندازه فتق و شدت علائم بستگی دارد. گاهی تنها مراعات کردن و بستن فتق بند برای کمک به عضلات ضعیف و ثابت ماندن فتق کافیست به خصوص اگر فتق در کشاله ران و بیضه باشد. در مورد فتق معده نیز داروهای کاهش دهنده اسید معده می توانند علائم را بهبود بخشند.
به صورت کلی چند روش برای درمان فتق وجود دارد:
جراحی لاپاراسکوپی فتق
اگر در گذشته عمل جراحی شکم داشته اید و یا تحت شرایط درمانی خاصی باشید ممکن است پزشک عمل جراحی باز را مناسب شما نداند و از جراحی لاپاراسکوپی استفاده کند.
این جراحی درد و ناراحتی کمتری برای بیمار دارد و بیمار پس از آن می تواند سریعتر به کار و فعالیت های روزمره خود بپردازد. در این جراحی به جای یک برش طولانی، برش های کوچک ایجاد می شود و به کمک دستگاه لاپاراسکوپ متصل به میکروسکوپ، پارگی دیواره عضلات ترمیم می گردد.
طب سنتی
متخصصان طب سنتی عقیده دارند که با تغییر سبک زندگی و مراعات می توان فتق را درمان کرد. علاوه بر تجویز داروهای گیاهی، امروزه فتق دیسک کمر با طب سوزنی نیز درمان پذیر است.
درمان گیاهی
برخی معتقد هستند که با مصرف دمنوش های شیرین بیان، گل ختمی، بابونه و دارچین به صورت ناشتا می توان به کاهش و درمان فتق بیضه کمک کرد. گیاهان نامبرده خاصیت ضد التهابی دارند و به همین دلیل می توانند در درمان فتق بیضه موثر باشد. برخی نیز باور دارند فتق ناف نوزاد را با مالیدن روغن های اساسی مثل روغن بادام شیرین می توان درمان کرد.
در اینکه این روش ها چقدر موثر باشند نمی توان چندان نظر داد زیرا پشتوانه علمی ندارند و بهتر است برای استفاده از این روش ها حتماً با پزشک مشورت شود و خود درمانی انجام نگردد.
نکات پایانی
فتق ها شایع هستند و بیشتر آنها جدی نیستند، اما احتمال دارد که عوارضی ایجاد کنند. با گذشت زمان احتمال درد و سایر مشکلات بیشتر می شود. بنابراین مراقب فتق خود باشید و قبل از اینکه جدی شود به پزشک مراجعه نمایید. از آنجایی که فتق ها به خودی خود از بین نمی روند، احتمالاً به روشی برای رفع آن نیاز خواهید داشت.
پزشک احتمالاً به شما توصیه کند که عادات یا ماهیت کار خود را تنظیم کنید تا از فشار آوردن به فتق جلوگیری نمایید. در برخی موارد، ممکن است استفاده از یک کمربند خاص را برای نگه داشتن آن در طول فعالیت‌های خاص توصیه کنند. به علائم خود و هر تغییری که تجربه می کنید توجه کنید.
