دیالیز (Dialysis) برای افرادی که کلیه هایشان از کار می افتد، عملکرد طبیعی کلیه را انجام می دهد و مواد زائد و مایع اضافی را از خون فیلتر می کند. دو نوع دیالیز همودیالیز و دیالیز صفاقی وجود دارد که در این مقاله به روش انجام آن ها و مواردی که قبل و بعد از دیالیز باید رعایت شود می پردازیم.
دیالیز (Dialysis) چیست؟
دیالیز درمانی برای افرادی است که کلیه هایشان از کار می افتد. در صورت نارسایی کلیه، کلیه ها آنطور که باید خون را فیلتر نمی کنند. در نتیجه، مواد زائد و سموم در جریان خون جمع می شوند. دیالیز کار کلیه ها را انجام می دهد و مواد زائد و مایعات اضافی را از خون خارج می کند. دو راه برای دیالیز وجود دارد:
- همودیالیز
- دیالیز صفاقی
چه افرادی به دیالیز نیاز دارند؟
افرادی که نارسایی کلیه یا بیماری کلیوی حاد (ESRD) دارند، معمولا نیاز به دیالیز دارند. آسیب ها و شرایطی مانند فشار خون بالا، دیابت و لوپوس می توانند به کلیه ها آسیب برسانند و منجر به بیماری کلیوی شوند. برخی از افراد نیز بدون هیچ دلیل مشخصی دچار مشکلات کلیوی می شوند.
نارسایی کلیه می تواند یک بیماری طولانی مدت باشد یا می تواند به طور ناگهانی و پس از یک بیماری یا آسیب شدید ایجاد شود. این نوع نارسایی کلیه معمولا با بهبودی از بین می رود.
بیماری کلیوی پنج مرحله دارد. پزشکان مرحله پنجم را مرحله نهایی بیماری کلیوی (ESRD) یا نارسایی کلیه می دانند. در این مرحله کلیه ها حدود 10 تا 15 درصد از عملکرد طبیعی خود را انجام می دهند و برای زنده ماندن نیاز به دیالیز (Dialysis) یا پیوند کلیه است. برخی از افراد در حالی که منتظر پیوند کلیه هستند، دیالیز (Dialysis) می شوند.
کار کلیه ها چیست؟
کلیه ها بخشی از سیستم ادراری هستند. این دو اندام لوبیایی شکل، زیر قفسه سینه در هر طرف ستون فقرات قرار دارند. آنها سموم را از خون پاک می کنند و خون فیلتر شده و غنی از مواد مغذی را به جریان خون باز می گردانند. ضایعات و آب اضافی باعث تولید ادرار می شود که از کلیه ها به سمت مثانه حرکت می کند. همچنین کلیه ها به تنظیم فشار خون نیز کمک می کنند.
همودیالیز چیست؟
در روش همودیالیز، دستگاهی خون را از بدن خارج می کند و آن را از طریق دیالیز فیلتر می کند، سپس خون تمیز شده را به بدن برمی گرداند. این فرآیند 3 تا 5 ساعت زمان می برد و معمولا سه بار در هفته در بیمارستان یا مرکز دیالیز انجام می شود.
همچنین می توان همودیالیز را در خانه انجام داد. درمان خانگی معمولا چهار تا هفت بار در هفته انجام می شود و هر جلسه زمان کمتری نیاز به درمان است. حتی می توان انتخاب کرد که همودیالیز خانگی، در شب و هنگام خواب انجام شود.
قبل از شروع همودیالیز
قبل از شروع همودیالیز، یک عمل جراحی جزئی برای دسترسی بهتر به جریان خون انجام می شود. طی این جراحی یکی از موارد زیر متصل می گردد:
فیستول شریانی وریدی (فیستول AV): جراح یک شریان و ورید را در بازو متصل می کند.
گرافت شریانی وریدی (گرافت AV): اگر شریان و ورید برای اتصال خیلی کوتاه باشند، جراح شما از پیوند (لوله نرم و توخالی) برای اتصال شریان و ورید استفاده می کند.
فیستول ها و گرافت های AV شریان و ورید متصل را بزرگ می کنند که دسترسی به دیالیز را آسان تر می کند. آنها همچنین به جریان خون سریعتر در داخل و خارج از بدن کمک می کنند. اگر نیاز باشد که دیالیز (Dialysis) به سرعت انجام شود، معمولا پزشک یک کاتتر (لوله نازک) را برای دسترسی موقت در ورید گردن، قفسه سینه یا پا قرار می دهد.
در ادامه پزشک موارد لازم برای جلوگیری از عفونت فیستول یا پیوند را آموزش می دهد. همچنین اگر تمایل به انجام همودیالیز در خانه داشته باشید، پزشک روش انجام آن را آموزش می دهد.
روش انجام همودیالیز
در طول همودیالیز، دستگاه دیالیز (Dialysis) خون را از طریق یک سوزن در بازوی شما خارج می کند. سپس خون را از طریق فیلتر دیالیز به گردش در می آورد که مواد زائد را به محلول دیالیز منتقل می کند. این مایع پاک کننده حاوی آب، نمک و سایر مواد افزودنی است. در مرحله آخر خون فیلتر شده را از طریق سوزن دیگری در بازو به بدن برمی گرداند. همچنین طی این فرایند، فشار خون را برای تنظیم سرعت جریان خون در داخل و خارج از بدن کنترل می کند.
بعد از همودیالیز
برخی از افراد در حین انجام همودیالیز یا بلافاصله پس از آن، فشار خون پایین را تجربه می کنند. در این حالت ممکن است احساس تهوع و سرگیجه داشته باشند یا غش کنند. سایر عوارض همودیالیز عبارتند از:
- درد قفسه سینه یا کمر درد
- سردرد
- خارش پوست
- گرفتگی عضلات
- سندرم پاهای بی قرار
دیالیز صفاقی چیست؟
در روش دیالیز (Dialysis) صفاقی، رگ های خونی ریز داخل دیواره شکم (صفاق)، با کمک محلول دیالیز خون را فیلتر می کنند. این محلول نوعی مایع پاک کننده است که حاوی آب، نمک و سایر مواد افزودنی است. دیالیز صفاقی در خانه انجام می شود و دو راه برای انجام این درمان وجود دارد. دیالیز صفاقی خودکار که از دستگاهی به نام سیکلر استفاده می کند و دیالیز صفاقی سرپایی مداوم (CAPD) که به صورت دستی انجام می شود.
قبل از دیالیز صفاقی
حدود سه هفته قبل از شروع دیالیز صفاقی، یک عمل جراحی جزئی انجام خواهد شد. جراح یک لوله نرم و نازک (کاتتر) را از طریق شکم، داخل صفاق وارد می کند. این کاتتر به طور دائم در جای خود باقی می ماند. سپس پزشک موارد لازم را برای انجام دیالیز صفاقی در منزل و جلوگیری از عفونت در محل کاتتر آموزش می دهد.
روش انجام دیالیز صفاقی
در طول دیالیز صفاقی، شما باید کاتتر را به یک شاخه از یک لوله Y شکل وصل نمایید. این لوله به کیسه ای که محلول دیالیز دارد متصل می شود. محلول از طریق لوله و کاتتر به داخل حفره صفاقی جریان می یابد. باید بعد از حدود 10 دقیقه که کیسه خالی شد، لوله و کاتتر را جدا کنید و درپوش کاتتر را بگذارید.
در حالی که محلول دیالیز داخل حفره صفاقی مواد زائد و مایعات اضافی را از بدن جذب می کند، می توانید فعالیت های معمول خود را انجام دهید. این فرآیند می تواند 60 تا 90 دقیقه طول بکشد. سپس درپوش را از کاتتر بردارید و از شاخه دیگر لوله Y شکل استفاده کنید تا مایع را در یک کیسه تمیز و خالی تخلیه کنید. این مراحل را باید تا چهار بار در روز تکرار نمایید.
برخی از افراد ترجیح می دهند دیالیز صفاقی را در شب انجام دهند. با دیالیز صفاقی خودکار، دستگاهی به نام سیکلر مایع را در هنگام خواب به داخل و خارج بدن پمپ می کند.
بعد از دیالیز صفاقی
مایع موجود در شکم می تواند باعث شود احساس نفخ یا سیری داشته باشید. ممکن است در این روش احساس ناراحتی داشته باشید، اما درمان دردناک نیست. همچنین وقتی معده شما پر از مایع است، ممکن است بیش از حد معمول مایع بیرون بزند.
خطرات یا عوارض همودیالیز
برخی از افراد با فیستول یا پیوند AV مشکل دارند زیرا احتمال دارد که دچار عفونت، جریان خون ضعیف، انسداد بافت اسکار یا لخته خون شوند. همچنین در حین دیالیز به ندرت سوزن دیالیز از بازو خارج می شود یا لوله ای از دستگاه خارج می شود. یک سیستم تشخیص نشت خون به شما یا کادر پزشکی این مشکل را هشدار می دهد. دستگاه به طور موقت خاموش می شود تا زمانی که کسی مشکل را برطرف کند. این سیستم شما را در از دست دادن خون محافظت می کند.
خطرات یا عوارض دیالیز صفاقی
برخی از افراد دچار عفونت های پوستی در اطراف کاتتر می شوند. شما همچنین در معرض خطر پریتونیت هستید، عفونتی که از طریق ورود باکتری ها از طریق کاتتر به داخل شکم ایجاد می شود. در این حالت ممکن است تب، درد شکم، حالت تهوع و استفراغ را تجربه نمایید.
استفاده از کاتتر شکمی و پمپاژ کردن شکم پر از مایع می تواند به مرور زمان عضلات شکم را ضعیف کند و احتمال دارد دچار فتق شوید. این وضعیت زمانی رخ می دهد که عضوی مانند روده کوچک از طریق عضلات شکم فرو می رود. ممکن است برآمدگی را در نزدیکی ناف یا در ناحیه کشاله ران بین شکم و بالای ران احساس نمایید. پزشک می تواند فتق را با جراحی ترمیم کند.
در طول دیالیز (Dialysis) صفاقی، بدن قندی را از محلول دیالیز(دکستروز) جذب می کند. با گذشت زمان، این قند اضافی می تواند منجر به افزایش وزن شود.
چشم‌انداز برای فردی که دیالیز (Dialysis) می‌شود چیست؟
می توان 10 تا 20 سال با دیالیز زندگی کرد. این چشم انداز بسته به سن، سلامت کلی، علت نارسایی کلیه و سایر عوامل متفاوت است. اگر پیوند کلیه انجام دهید، می توانید با شروع کار کلیه جدید، دیالیز (Dialysis) را متوقف نمایید.
آیا در زمان دیالیز فعالیت محدود می شود؟
بسیاری از افراد همزمان با انجام دیالیز (Dialysis) به زندگی فعال، کار، تشکیل خانواده و مسافرت خود ادامه می دهند. وقتی سفر می‌کنید، پزشک می‌تواند به شما کمک کند تا در مرکز محل جدیدتان دیالیز شوید. اگر هر دو نوع دیالیز (Dialysis) را خودتان انجام می دهید، می توانید کیسه های محلول دیالیز و دستگاه دیالیز خانگی قابل حمل را با خود ببرید.
افرادی که از دیالیز صفاقی استفاده می کنند ممکن است زمانی که شکم با محلول دیالیز پر می شود، نیاز به محدود کردن ورزش یا فعالیت های بدنی خاصی داشته باشند. در غیر این صورت، ورزش معمولاً برای افرادی که دیالیز (Dialysis) می‌شوند مشکلی ندارد. با این حال باید از پزشک خود در مورد شرکت در فعالیت ها یا ورزش های خاص سوال نمایید.
مواردی که باید به پزشک خود اطلاع دهید
اگر یکی از موارد زیر را بعد یا در حین دیالیز (Dialysis) تجربه کردید باید آن را فوراً به پزشک خود اطلاع دهید:
- مشکل در ادرار کردن
- سرگیجه، غش، تشنگی غیرمعمول (کم آبی) یا سایر علائم فشار خون پایین
- تهوع و استفراغ
- علائم عفونت مانند تب یا تراوش و قرمزی در فیستول AV یا محل کاتتر
- درد شدید شکم
- برآمدگی غیر معمول در شکم یا کشاله ران (فتق)
نکات پایانی
دیالیز (Dialysis) یک درمان نجات دهنده برای افراد مبتلا به نارسایی کلیه حاد است. دیالیز معمولا برای مدت نامحدود یا فقط تا زمانی که پیوند کلیه انجام شود، استفاده می شود. انواع مختلفی از دیالیز وجود دارد. برخی از افراد ترجیح می دهند دیالیز را در خانه انجام دهند، در حالی که برخی دیگر می خواهند به بیمارستان یا مرکز دیالیز بروند. پزشک شما می‌تواند گزینه‌های دیالیز را با شما بررسی کند تا بهترین درمان را برای شما بیابد.
