بسیاری از زوج ها برای باردار شدن دچار مشکل هستند و نیاز به روشی کمکی برای بارداری دارند. یکی از این روش ها لقاح مصنوعی (IVF) است که یک نوع فناوری کمک باروری می باشد. در این روش تخمک های بالغ از تخمدان ها جمع آوری می شوند و توسط اسپرم در آزمایشگاه بارور می شوند. این تخمک بارور شده (جنین یا رویان) سپس به رحم مادر منتقل می شود یا فریز می گردد. لقاح مصنوعی هم با استفاده از تخمک و اسپرم زوج ها امکان پذیر است و هم با اسپرم، تخمک یا جنین اهدایی. در برخی موارد ممکن است از رحم جایگزین یا اجاره ای نیز استفاده شود. اینکه تا چه اندازه با این روش نوزاد شانس سالم ماندن دارد به عوامل زیادی مانند سن مادر و علت ناباروری بستگی دارد. در ادامه این مقاله با موضوع لقاح مصنوعی بیشتر آشنا خواهید شد.
شما می توانید جهت خرید مکمل بارداری به صورت آنلاین از طریق وب سایت داروخانه آنلاین اقدام نمایید.
چرا نیاز به انجام لقاح مصنوعی است؟
روش لقاح مصنوعی کمکی برای افرادی است که می خواهند بچه دار شوند. این روش گران و تهاجمی است و به عنوان درمان اولیه به زنان بالای 40 سال پیشنهاد می شود. این روش به افرادی که مشکلات زیر را دارند پیشنهاد می گردد:
- آسیب دیدگی لوله های رحم یا انسداد آنها
- کاهش باروری در زنان بالای 40 سال
- عقیم سازی یا برداشتن لوله های رحم
- اختلالات تخمک گذاری
- فیبروم یا فیبروئید رحم
- آندومتریوز
- ناباروری با علل ناشناخته
- تعداد کم اسپرم، وجود ناهنجاری در شکل و اندازه اسپرم، و حرکت ضعیف اسپرم
لقاح مصنوعی برای زنانی که به دلیل سرطان، تحت شیمی درمانی یا پرتودرمانی هستند نیز توصیه می شود. از آنجا که شیمی درمانی یا پرتودرمانی می تواند به قدرت باروری آسیب بزند از لقاح مصنوعی برای حفظ باروری استفاده می شود. با اینکار تخمک از تخمدان برداشته می شود و در حالت بارور نشده یا به صورت جنین فریز می شود.
همچنین در والدینی که احتمال انتقال یک اختلال ژنتیکی به نوزاد وجود دارند از لقاح مصنوعی می توان استفاده کرد. با استفاده از این روش جنین پیش از قرار گرفتن در رحم مادر از نظر وجود ناهنجاری ژنتیکی مورد بررسی قرار می گیرد.
در برخی زنان بارداری می تواند خطرناک باشد یا رحم ندارند. بنابراین لقاح مصنوعی با استفاده از رحم شخص دیگر می تواند به آنها امکان بچه دار شدن را بدهد.
آیا لقاح مصنوعی می تواند خطراتی در پی داشته باشد؟
لقاح مصنوعی می تواند خطرات و مشکلات زیر را به همراه داشته باشد:
- زایمان زودرس و تولد نوزاد کم وزن
- زایمان چند قلویی: اگر بیش از یک جنین به رحم انتقال یابد لقاح مصنوعی می تواند خطر چندقلوزایی را بالا ببرد و این موضوع با زایمان زودرس و تولد نوزاد کم وزن می تواند ارتباط داشته باشد.
- سقط جنین: اگر سن مادر در هنگام استفاده از لقاح مصنوعی بالا باشد احتمال سقط جنین بالا می رود.
- سندرم تحریک بیش از حد تخمدان: به علت استفاده از داروهای تزریقی مانند گنادوتروپین جفتی انسانی برای تحریک تخمک گذاری، تورم و درد تخمدان ها می تواند رخ دهد. شکل شدیدتر سندرم تحریک بیش از حد تخمدان که با تنگی نفس و افزایش سریع وزن همراه است، به ندرت ممکن است رخ دهد.
- حاملگی خارج رحمی: این مشکل در حدود 2 تا 5 درصد زنانی که از لقاح مصنوعی استفاده می کنند رخ می دهد. در صورت بروز این مشکل راهی برای ادامه بارداری وجود ندارد.
- عوارض روش بازیابی تخمک: به دلیل استفاده از سوزن آسپیراسیون برای جمع آوری تخمک مشکلاتی مانند عفونت، خونریزی، آسیب به روده، مثانه و عروق خونی می تواند ایجاد شود.
- نقص های مادرزادی: سن مادر در بروز این مشکل نقش مهمی دارد و این مسئله صرف نظر از روش لقاح مصنوعی می تواند رخ دهد.
- استرس: لقاح مصنوعی می تواند فرد را از نظر مالی، احساسی و جسمی تحت فشار بسیاری قرار دهد.
مراحل آماده شدن برای لقاح مصنوعی
پیش از شروع چرخه لقاح مصنوعی زن و مرد چند تست غربالگری نیاز دارند:
- آزمایش ذخیره تخمدان برای تعیین کیفیت و کمیت تخمک
- آنالیز مایع منی
- غربالگری بیماری های عفونی مانند HIV
- تمرین انتقال جنین
- معاینه رحم
در حین لقاح مصنوعی چند جنین منتقل می شود؟
اینکه چند جنین منتقل می شود به تعداد تخمک های بازیابی شده و سن مادر بستگی دارد. به دلیل اینکه لانه گزینی جنین در رحم زنان با سن بالاتر کمتر می باشد جنین های بیشتری را منتقل می کنند مگر اینکه از تخمک اهدایی یا جنین هایی که از نظر ژنتیکی مورد بررسی قرار گرفته اند استفاده شود.
انجام لقاح مصنوعی چگونه است؟
لقاح مصنوعی چند مرحله دارد و یک چرخه آن چیزی حدود 2 تا 3 هفته زمان می برد. گاهی بیش از یک چرخه ممکن است مورد نیاز باشد.
تحریک تخمک گذاری
در این مرحله تخمدان ها را با استفاده از هورمون های مصنوعی تحریک می کنند تا چند تخمک تولید کنند. بدن زنان در حالت عادی هر ماه یک تخمک تولید می کند اما در روش لقاح مصنوعی به چند تخمک نیاز است چون برخی از آنها پس از لقاح بارور نمی شوند یا به شکل طبیعی رشد نمی کنند.
به طور معمول پیش از بازیابی تخمک ها برای تحریک تخمدان ها به 1 تا 2 هفته زمان نیاز است. برای اینکار از چند داروی مختلف برای تحریک تخمدان، بالغ شدن تخمک ها و جلوگیری از تخمک گذاری زودرس استفاده می شود.
گاهی شرایط زیر می تواند باعث شود چرخه IVF پیش از بازیابی تخمک متوقف شود:
- تخمک گذاری زودرس
- تعداد کم فولیکول در حال رشد
- رشد بیش از حد فولیکول که باعث افزایش خطر سندرم تحریک بیش از حد تخمدان می شود.
سایر مشکلات پزشکی
در صورت متوقف شدن چرخه لقاح مصنوعی پزشک ممکن است با تغییر داروها یا دوز آنها احتمال موفقیت در چرخه آتی را بالا ببرد یا پیشنهاد دهد از تخمک اهدایی استفاده شود.
بازیابی تخمک
این مرحله در مطب پزشک یا کلینیک و با استفاده از داروی مسکن و ضددرد انجام می شود. این کار 34 تا 36 ساعت پس از تزریق آخرین دارو و پیش از تخمک گذاری انجام می گردد.
روش معمول برای بازیابی تخمک، آسپیراسیون سونوگرافی ترانس واژینال است. پروب سونوگرافی برای شناسایی فولیکول ها داخل واژن قرار داده می شود و با کمک سونوگرافی یک سوزن نازک از واژن عبور می کند تا به فولیکول ها برسد و به جمع آوری تخمک ها کمک کند. تخمک ها به کمک سوزن متصل به دستگاه مکنده از فولیکول ها خارج می شوند. تخمک های بالغ در یک مایع مغذی و بعد در دستگاه انکوباتور قرار داده می شوند. تخمک هایی که به نظر سالم و بالغ به نظر می رسند با اسپرم ادغام می گردند تا جنین ایجاد شود. باید دانست همه تخمک ها ممکن است بارور نشوند.
بازیابی اسپرم
اگر قرار باشد از اسپرم همسر استفاده شود باید در صبح روز بازیابی تخمک یک نمونه از مایع منی در کلینیک یا مطب گرفته شود. در غیر این صورت از اسپرم اهدایی استفاده می شود.
لقاح
لقاح می تواند به دو شکل متفاوت انجام شود. تلقیح معمولی و تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم. در روش معمولی تخمک بالغ و اسپرم سالم را کنار هم قرار می دهند تا با هم ترکیب شوند. در روش دیگر یک اسپرم سالم را مستقیم به داخل یک تخمک بالغ تزریق می کنند. این روش زمانی به کار می رود که کیفیت مایع منی مناسب نباشد یا تلاش های قبل برای لقاح در چرخه های قبلی به موفقیت نرسیده باشد.
انتقال جنین
2 تا 5 روز پس از انتقال جنین بازیابی تخمک انجام می شود. انتقال جنین بدون درد است و با یک لوله بلند، نازک و انعطاف پذیر به نام کانتر انجام می شود. کانتر وارد واژن، دهانه رحم و سپس رحم می گردد. یک سرنگ حاوی جنین شناور در مقداری مایع نیز به انتهای کانتر وصل است. با استفاده از سرنگ جنین در رحم قرار داده می شود. اگر این فرآیند موفقیت آمیز باشد 6 تا 10 روز پس از بازیابی تخمک، جنین در دیواره رحم لانه گزینی می کند.
پس از لقاح مصنوعی
پس از لقاح مصنوعی فرد می تواند فعالیت های خود را به طور معمول دنبال کند اما نباید فعالیت شدید داشته باشد. ممکن است عوارض زیر در فرد رخ دهد:
- حساسیت سینه ها به دلیل افزایش استروژن
- دفع مایع شفاف یا خونی در یک دوره کوتاه
- نفخ خفیف
- یبوست
- کرامپ خفیف
نتیجه لقاح مصنوعی چه زمانی مشخص می شود؟
نتیجه لقاح مصنوعی حدود 12 روز تا دو هفته پس از بازیابی تخمک توسط آزمایش خون مشخص می شود. در صورت بارداری مراقبت های این دوران زیر نظر متخصص زنان انجام می شود. اگر لقاح مصنوعی موفق نبود پزشک دستور می دهد مصرف پروژسترون را قطع کنید. اینکار می تواند باعث پریود شود. اگر پریود نشدید یا خونریزی غیرعادی داشتید به پزشک مراجعه کنید.
شانش تولد نوزاد سالم می تواند به عوامل زیر بستگی داشته باشد:
- سن مادر: لقاح مصنوعی در سنین کم می تواند تولد نوزادی سالم تر را به همراه داشته باشد. به زنان بالای 41 سال توصیه می شود از تخمک های اهدایی استفاده کنند.
- وضعیت جنین: احتمال بارداری با جنین های رشد یافته در مقایسه با جنین های دو یا سه روزه بالاتر است.
- علت ناباروری: زنانی که آندومتریوز شدید دارند در مقایسه با زنانی که علت ناباروری آنها ناشناخته است کمتر است.
- تاریخچه باروری: زنانی که دارای سابقه زایمان بوده اند در استفاده از روش لقاح مصنوعی موفق ترند. شانس موفقیت این روش در زنانی که چند بار از این روش استفاده کرده اند اما باردار نشده اند کمتر می باشد.
- سبک زندگی: افرادی که سیگار می کشند شانس بارداریشان با استفاده از لقاح مصنوعی 50 درصد کمتر است. چاقی، مصرف الکل، مصرف برخی داروها و دریافت بیش از حد کافئین نیز می تواند در لقاح مصنوعی تاثیرات منفی داشته باشد.
مجله سلامت داروخانه آنلاین مطالعه مطالب زیر را به شما پیشنهاد می دهد:
- بارداری شیمیایی چیست و چرا رخ می دهد؟
- نقش اسید فولیک در سلامت جنین
- باروری آقایان و تاثیر مکمل های تغذیه ای بر آن
